Administrator
ራፕሮች ወደ ንግዱ እያዘነበሉ ነው
ታዋቂ ራፕሮች ከተለያዩ ኩባንያዎች ጋር በሚሰሯቸው የስፖንሰርሺፕ ውሎች እና ማስታወቂያዎች ሃብታቸውን እያሳደጉ መሆናቸውን ሴለብሪቴኔትዎርዝ አስታወቀ፡፡ የራፕ ሙዚቃን መጫወት፤ ማሳተም እና የተለያዩ የሙዚቃ ዝግጅቶችን በማቅረብ የሚገኘው ገቢ እጅግ እያነሰ መምጣቱን ዘገባው አመልክቷል፡፡ ሴሌብሪቲ ኔትዎርዝ ከሙዚቃ ውጭ የእውቅ ራፕሮች ገቢ በጣም እያደገ መምጣቱን ያመለከተው የ2013 የዓለም ራፕሮች የሃብት ደረጃን ሰሞኑን ይፋ ሲያደርግ ነው፡፡ ሲን ኮምበስ ወይም ፒዲዲ ባለፈው አንድ አመት በሃብቱ ላይ ተጨማሪ 80 ሚሊዮን ዶላር ገቢ አግኝቷል ያለው ሴሌብሪቲ ኔትዎርዝ 580 ሚሊዮን ዶላር አስመዝግቦ በአንደኝነት እንደሚመራ ገልጿል፡፡
ለፒዲዲ ሃብት ማደግ ከአልኮል መጠጦች አንዱ ከሆነው የቮድካ አልኮል ብራንድ ሲሮክ የተባለ ምርት ላይ በሚሰራው ንግድ ሽያጭ በመድራቱ ነው ያለው ሴሌብሪቲ ኔትዎርዝ ራፕሩ ይህን ኩባንያ ቢሸጥ እስከ 150 ሚሊዮን ዶላር የተጣራ ገቢ ሊያገኝ እንደሚችል ጠቁማል፡፡ ባለፈው አንድ ዓመት በሃብቱ ላይ ተጨማሪ 25 ሚሊዮን ዶላር የጨመረው ጄይዚ በ500 ሚሊዮን ዶላር የሃብት ግምቱ ሁለተኛ ደረጃ ሲይዝ፤ ቢትስ ባይ ድሬ በተባለ የጆሮ ማዳመጫ ምርቱ ያለፈውን አንድ አመት 100 ሚሊዮን ዶላር ገቢ ሰብስቦ የሃብት መጠኑን 360 ሚሊዮን ዶላር ያደረሰው ዶር ድሬ ሶስተኛ ሆኗል፡፡ ሌሎች ራፕሮች ማስተር ፒ በ350 ሚሊዮን ዶላር፤ ሴንት በ260 ሚሊዮን ዶላር፤ በርድ ማን በ150 ሚሊዮን ዶላር፤ ኤሚነም በ140 ሚሊዮን ዶላር፤ ስኑፕ ዶግ በ130 ሚሊዮን ዶላር፤ አይስ ኪውብ በ120 ሚሊዮን ዶላር እንዲሁም ሊል ዋይኔ በ110 ሚሊዮን ዶላር የሃብት መጠን እስከ 10 ያለውን ደረጃ አግኝተዋል፡፡
21ኛ “ግጥም በጃዝ” ረቡዕ ይቀርባል
አንጋፋና ወጣት ከያንያን የግጥም፣ የቅንጭብ ትያትር፣ የወግና ሌሎች የኪነጥበብ ሥራዎቻቸውን በጃዝ ሙዚቃ ታጅበው የሚያቀርቡበት “ግጥም በጃዝ” ሃያ አንደኛ ዝግጅት የፊታችን ረቡዕ ከቀኑ 11፡30 ሰዓት እንደሚካሄድ አዘጋጆቹ ገለፁ፡፡ ባሁኑ ዝግጅት ዶ/ር በድሉ ዋቅጅራ፣ ሞገስ ሀብቱ፣ ምስራቅ ተረፈ፣ በረከት በላይነህ፣ ግሩም ዘነበ ግጥሞቻቸውን ሲያቀርቡ፣ ወ/ሮ ሰሎሜ ታደሰ ዲስኩር እንዲሁም ዲያቆን ዳንኤል ክብረት ወግ ያቀርባሉ፡፡
የሎሬት ፀጋዬ ታሪካዊ ተውኔቶች ላይ ውይይት ይካሄዳል
ሚዩኒክ ሜይዴይ ኢትዮጵያ በሎሬት ፀጋዬ ገብረመድህን ታሪካዊ ተውኔቶች ላይ ነገ ከቀኑ 8 ሰዓት ጀምሮ አምስት ኪሎ በሚገኘው ብሄራዊ ቤተመዘክር ውይይት እንደሚያካሄድ አስታወቀ፡፡ ውይይቱን የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የትያትር ጥበባት መምህር ነብዬ ባዬ ይመሩታል ተብሎ ይጠበቃል፡፡
ጀስቲን ቲምበርሌክ ወደ ሙዚቃ ለመመለስ ተገደደ
ጀስቲን ቲምበርሌክ ከ4 ዓመታት በፊት ከላይቭ ኔሽን ጋር በተፈራረመው የኮንሰርት ውል አስገዳጅነት ወደ ሙዚቃ ስራው ሊመለስ መወሰኑን ቢዝነስ ኢንሳይደር ዘገበ፡፡ አርቲስቱ የሙዚቃ ስራውን ለተወሰነ ጊዜያት በማቆም በፊልም ትወና ለማተኮር የነበረውን ፍላጎት ሲገልፅ ቆይቷል፡፡ ከአራት አመት በፊት ላይቭ ኔሽን ከተባለው የኮንሰርት አዘጋጅ ድርጅት ጋር የገባውን ውል በማደስ ጀስቲን ቲምበርሌክ ወደ ሙዚቃ ፊቱን ያዞረው የ20 ሚሊዮን ዶላር ስምምነቱ ስላማለለው እንደሆነ ቢዝነስ ኢንሳይደር በዘገባው አትቷል፡፡ ከእነ ማዶና እና ጄይዚ ጋር በመስራት ዓለም አቀፍ ሽፋን ያላቸውን ኮንሰርቶች የሚያዘጋጀው ላይቭ ኔሽን በውሉ መሰረት ለጀስቲን ቲምበርሌክ በመላው ዓለም ለሚያቀርበው ኮንሰርት 15 ሚሊዮን ዶላር እንደሚከፍል ገልጿል፡፡
ከ4 ዓመት በፊት ጀስቲን ቲምበርሌክ ከላይቭ ኔሽን 5 ሚሊዮን ዶላር ቀብድ ተከፍሎት እንደነበር ያስታወሰው ቢዝነስ ኢንሳይደር ይህን ቀብድ መልሶ ውሉን የማፍረስ መብት ነበረው ብሏል፡፡ ጀስቲን ቲምበርሌክ ከ3 ወራት በፊት ‹‹ዘ 20 /20 ኤክስፒሪያንስ›› በሚል የሰራውን አልበም ለገበያ ካበቃ በኋላ ለተወሰኑ ዓመታት ከሙዚቃ ስራው ለማረፍ ፈልጎ እንደነበር የገለጸው ቢዝነስ ኢንሳይደር ሊመለስ መወሰኑ ያልተጠበቀ መሆኑን አብራርቷል፡፡ ከ2 ዓመት በፊት በትወና ስራው ትኩረት አድርጎ የነበረው የፖፕ ሙዚቀኛው 3ቱን ፊልሞች ‹‹ባድ ቲቸር››፤ ‹‹ፍሬንድስ ዊዝ›› እና ‹‹ኢንታይም›› ተውኖ ነበር፡፡ ባለፈው የፈረንጆች አመት ከክሊንት ኢስትውድ ጋር ትራብል ዊዝ ከርቭ የተባለውን ፊልም የሰራው ጀስቲን ቲምበርሌክ በሆሊውድ ፊልም ሰሪዎች ተፈላጊነት እያገኘ ነበር፡፡
ለአዲስ ፊልሞች ከ1ቢ.ዶ በላይ ማግኘት ይከብዳል
አይረን ማን 3 ከወር በኋላ ይታያል በ2013 በመላው ዓለም ከሚታዩ የሆሊውድ ፊልሞች ከ1 ቢሊዮን ዶላር በላይ ማግኘት በተለይ ለአዲሶቹ ሊከብድ እንደሚችል ተመለከተ፡፡ በ3ዲ በድጋሚ በመሰራት ለእይታ የሚበቁ እና በተከታታይ ክፍል የሚሰሩ ፊልሞች ከ1 ቢሊዮን ዶላር በላይ ለመሰብሰብ ተስፋ አላቸው ተብሏል፡፡ በ3ዲ የተሰሩት ጁራሲክ ፓርክና ስታር ትሬክ ኢንቱ ዘ ዳርክነስ እንዲሁም አይረን ማን 3፣ ፋስት ኤንድ ፊውሪዬስ 6 የቢሊዮን ዶላር ገቢ ግምት ካገኙት ይጠቀሳሉ፡፡ ባለፈው የፈረንጆች አመት 4 ፊልሞች ከ1 ቢሊዮን ዶላር በላይ እንዳስገቡ ይታወሳል፡፡ የሆሊውድ ፊልሞች በ3ዲ በተፈጠረላቸው ውድ የትኬት ዋጋ እና እንደ ቻይና፤ ራሽያ እና ጃፓን የገበያ ከፍተኛ መስፋፋት ማሳየታቸው ከ1 ቢሊዮን ዶላር በላይ ዓለም አቀፍ ገቢ መሰብሰብን ፊልም ሰሪዎች ተስፋ እንዲያደርጉ ምክንያት ሆኗል፡፡
ከፊልም ሰሪ ኩባንያዎች፤ በሰራው ፊልም ዓለም አቀፍ ገቢውን 1 ቢሊዮን ዶላር በፍጥነት በማሳካት ፓርማውንት ፒክቸርስ ግንባር ቀደም ነው፡፡ፐርማውንት ከ4 ዓመታት በፊት ይህን የገቢ ጣራ በ174 ቀናት በማሳካት የመጀመርያውን ደረጃ ይዟል፡፡በመላው ዓለም ከ1 ቢሊዮን ዶላር በላይ ያስገቡ ፊልሞች ብዙዎቹ ተከታታይ እና እንደ ፍራንቻይዝ የሚሰሩ ሲሆኑ ይህን የገቢ ጣራ በመድረስ የተሳካላቸው ፊልሞች ብዛታቸው 15 ነው፡፡ ከእነዚህ 15 ፊልሞች መካከል 11 ያህሉ ባለፉት አምስት አመታት በመላው ዓለም ለመታየት የበቁ ናቸው፡፡
ከ2 ቢሊዮን ዶላር በላይ በማስገባት የምንጊዜም ከፍተኛውን የገቢ ሪከርድ ያስመዘገበው ደግሞ አቫታር በ2.78 ቢሊዮን ዶላር ገቢው እንደሆነ ይታወቃል፡፡ በተያያዘ ከወር በኋላ በመላው ዓለም ለመታየት የሚበቃው አይረን ማን 3 በሚኖረው ትእይንቶች ለቻይና ገበያ ተጨማሪ ቦነሶች ይዟል ተባለ፡፡ በማርቭል ስቱድዮስ በ200 ሚሊዮን ዶላር በጀት የተሰራው ፊልም ለቻይና ፊልም አፍቃሪያን የሚመቹ ትእይንቶች ተጨምረውለታል፡፡ በ2008 እኤአ ላይ ለመጀመርያ ጊዜ የታየው አየርን ማን 1 በመላው ዓለም 585.2 ሚሊዮን ዶላር ያስገባ ሲሆን በ2010 እኤአ ላይ የታየው አይረን ማን 2 ደግሞ 1.3 ቢሊዮን ዶላር ገቢ በዓለም ገበያ ሰብስቧል፡፡
“ታይፎይድን በደቂቃዎች ሚመረምር መሣሪያ ለውጥ ያመጣል”
ዩኒቨርሳል ክሊኒክ የታይፎይድ በሽታን መርምሮ ውጤቱን በ37 ደቂቃዎች ውስጥ ለማረጋገጥ የሚያስችል መሣሪያ ማስመጣቱን የገለፀ ሲሆን፤ በታይፎይድ ህክምና ላይ በመላ አገሪቱ ይታዩ የነበሩ ችግሮችን ለመፍታት የሚያስችል መሆኑን የክሊኒኩ ሃኪም ተናግረዋል፡፡ በአገራችን ውስጥ በስፋት ሲያገለግሉ የቆዩ መሳሪያዎች ሁለት ጉድለት እንደነበረባቸው ዶ/ር ምክሩ ጠቅሰው፤ ምርመራው ፈጣንና አስተማማኝ አልነበረም ይላሉ፡፡ የታይፎይድ ባክቴሪያ በሰውነት ውስጥ እንዳለና እንደሌለ በፍጥነት ለማረጋገጥ የሚደረገው ምርመራ አስተማማኝ ስላልነበረ የተሳሳተ ውጤት ያመላክት ነበር ብለዋል፡፡
“ቀድሞ የነበረው መሣሪያ በሽታው ሣይኖር አለ ብሎ የሚያመላክትበት አጋጣሚ ስለነበር፤ ህመምተኛው ተገቢውን የህክምናና የመድሃኒት አገልግሎት በተገቢው መንገድ ጥርት ያለ ምርመራ ለማድረግም “Blood Culture” በሚባል የምርመራ ዓይነት ናሙናዎች ተወስደው ውጤቱን ከሣምንት በላይ መጠበቅ ግድ ነበር የሚሉት ዶ/ር ምክሩ፣ በሽተኛው እስከዚያ ድረስ ጉዳት ይደርስበታል ብለዋል፡፡ ክሊኒኩ አዲስ ያስመጣው መሣሪያ ትክክለኛውን የህክምና ውጤት በደቂቃዎች ውስጥ ከማሣወቁም በላይ በምርመራው ሂደት ይፈጠሩ የነበሩ ስህተቶችን ሙሉ ለሙሉ የማስወገድ አስተማማኝ መሳሪያ ነው ብለዋል - ዶ/ር ምክሩ፡፡
በ2 ሚ. ብር የሶርያ ምግቦች ሬስቶራንት ተከፈተ
የሶርያ ምግቦች አዘጋጅቶ ለተጠቃሚዎች የሚያቀርብ ሬስቶራንት በ2 ሚሊዮን ብር ተቋቁሞ በአዲስ አበባ አገልግሎት መስጠት የጀመረ ሲሆን ሦስት ተጨማሪ ሬስቶራንቶችን ለመክፈት እንደተዘጋጀ ሶሪያዊው ባለሀብት ተናግረዋል፡፡ ኢትዮጵያን ጨምሮ በግብጽ፣ ፊሊፒንስ፣ ዱባይ፣ ቤሩት እንዲሁም በሶሪያ ተመሣሣይ ሬስቶራንቶችን መክፈታቸውን የሚናገሩት የድርጅቱ ባለቤት አህመድ አሊ በክሪ፣ ሬስቶራንቱ የሶሪያ ባህላዊ ጣፋጭ መብሎችንም ሰርቶ በማቅረብ የሚያስተዋውቅ ነው ብለዋል፡፡
በሶሪያ ለምግብ የሚጠቀሙባቸው ግብአቶች ከኢትዮጵያ ጋር ተመሣሣይ እንደሆኑ ጠቁመው፤ ኢትዮጵያውያን የሶርያ ምግቦችን እንደሚወዷቸው እርግጠኛ ነኝ ብለዋል፡፡ “ሲሪያን ስዊት ኤንድ ሬስቶራንት” በተጨማሪ በአዲስ አበባ ለሚከፈቱ ሦስት ተመሣሣይ ሬስቶራንቶች ሠራተኞችን እያዘጋጀ ሲሆን፤ እስካሁን ለ12 ኢትዮጵያውያን ሼፎች የጣፋጭ ምግቦች አሠራር ስልጠና መሠጠቱን አህመድ በክረ ገልፀዋል፡፡ ከሬስቶራንት አገልግሎቱ በተጨማሪም በትላልቅ አለማቀፍ ስብሠባዎች የምግብ መስተንግዶ እንደሚያቀርቡ የተናገሩት ባለሀብት፣ አንድ የምግብ ኢንዱስትሪ ኩባንያን ለመግዛት በድርድር ላይ መሆናቸውን ገልፀዋል፡፡
‹‹ በ‹‹አይፋ›› እየተጓጓዝን ነበር የምንሠራው ›› አርቲስት ጸጋዬ እሸቱ
ዱሮ የሠራሃቸውን ዘፈኖች እንደገና ተቀርጸሐል፤ ከአሁኑና ቀደም ሲል ከነበረው አሠራር እና ቴክኖሎጂ የትኛው ተሻለህ?
ከሃያ አራት ዓመታት በፊት የነበረው ጊዜ ስህተት ላለመሥራት የምንጠነቀቅበት በጣም ከፍተኛ የኾነ ትግልና ልፋት የሚጠይቅ፣ ጊዜ ነበር፡፡ እኔ በተለይ የመጀመሪያውን አልበሜን ላወጣ ሥራዬን ከሮሃ ባንድ ጋር ሠርቼ ካጠናቀቅኹ በኋላ ባንዱ ሁለት ዘፈኖችን እንዲያስተካክል አሣታሚው ሲጠይቃቸው ሥራ ስለሚበዛባቸው ይሁን መሥራት ባለመፈለጋቸው ፍቃደኛ ሳይኾኑ ቀሩ፡፡
ዘፈኖቹን ናሙናው ላይ እንደነበሩት አድርጌ አለመምራቴን አሣታሚው ስላመነበት ሌላ ስቱዲዮ ገብተን ሁለቱን ዘፈኖችና ሁሉንም አፍርሰን በአንድ ዓይነት አሠራር ለመቅረጽ ተስማምተን እንደገና ሠራናቸው፡፡ ሙዚቃውን የሠሩት ፈለቀ ኃይሉ፣ኃይለእግዚአብሔር ገዳሙና ነፍሱን ይማረውና ደረጀ ተፈራ ነበሩ፡፡ የቀረጸው ደግሞ እሱንም ነፍሱን ይማረውና አሣታሚው የ‹‹ሶል ኩኩ›› ባለቤት ሣህለ ነበር፡፡ ሙዚቀኞቹ ከሮሃ ባንድ የወጡ ስለነበሩ ‹‹አሞራ ባንድ›› የሚል አዲስ ስም አውጥተው አብረን ጥሩ ነገር ሠራን፡፡ ለእኔ ግን በጣም ፈታኝ እና አድካሚ ነበር ፡፡
ጨረስኩ ብዬ ሳስብ ከአንድ ባንድ ወደ ሌላ ባንድ ተሸጋግሬ መሥራቴ በጣም ልፋት ነበረው፡፡ ቴክኖሎጂውን በሚመለከት የመጀመሪያውን አልበሜን ዘፈን ለመቅረጽ ስንሰባሰብ ሰባራ ባቡር ይባል በነበረው ሰፈር ውስጥ አነስተኛ ሙዚቃ ቤት እና ከጀርባው ደግሞ ትንሽዬ ስቱዲዮ የመሰለ ቤት የነበረው ተክሌ ተስፋዝጊ ጋር ነበር የምንሠራው፡፡ ቤቷ በጣም ጠባብ ስለነበረች ሁላችንም በቅርበት ተጠጋግተን ዙሪያ ሠርተን ነበር የምንቀርጸው፡፡ ሁለተኛውንም አልበም ስሠራም ከ‹‹ሶል ኩኩ›› ሙዚቃ ቤት ጋራ በጋራ ይሠራ የነበረው የ‹‹ናዲ›› ሙዚቃ ቤት ባለቤት የእነኑረዲን መኖሪያ ቤት እንቁላል ፋብሪካ አካባቢ ይገኝ ነበር፡፡ ሳሎን ቤታቸው ሰፋ ያለ ስለነበር እዛ ነበር የቀረጽነው፡፡ ዘፈኑ የሚቀዳው ደግሞ በዴክ ስለነበር ሁሉም ነገር የሚቀረጸው አንድ ላይ ነበር፡፡
ቀረጻው ከተበላሸ ከመጀመሪያው ጀምሮ እንደገና ይቀዳል፡፡ ዛሬ ግን እኔ ባበላሽ የሚደገመው የእኔ ብቻ ነው ያውም ያበላሸኋት ቦታ ተለይታ፡፡ አንዱ ሙዚቀኛ ቢበላሽበትም እንደዚያው ለብቻው ገብቶ ይሠራዋል፡፡ የአሁኑ አደረጃጀቱም ኾነ የድምጽ መቅረጫ መሳሪያዎቹ ዘመናዊነት የሚያጠያይቅ አይደለም ከዚህ አንጻር ሳየው የቀድሞው የእኛ ልፋት ተወዳዳሪ አይገኝለትም፡፡ ለድምጻዊው ግን በጣም ጠቃሚ የኾነ አሠራር ነበር፡፡ ለዘፈኖቹ ከፍተኛ ግምት በመስጠት በተደጋጋሚ ጥናት የዳበረ ሥራ ስለሚኾን ወደ ሰው ጆሮ ሲደርስ የሚደመጥ ያደርገዋል፡፡ መድረክ ላይ ሲወጣም የተዋጣለት ሥራ ለመሥራት ያስችላል፡፡
ዛሬ ለሥራው ግምት አይሰጥም ማለቴ ሳይኾን ያለምንም ጥናት በአንድ ቀን ሁሉንም ነገር የሚጠናቀቅበት አሠራር አለ፡፡ ከዚህ አንጻር የዛን ጊዜውን ያህል የጠነከረ ሥራ ይሠራል ማለት ይከብዳል፡፡
ዘፈኖቹን የተቀረጽከው እንደ አዲስ በመኾኑ ልፋቱ እንዴት ነበር?
ዘፈኑን የሚያውቁትን ባለሞያዎች አሰባስቤ በክብረት መሪነት የተሠራ ነው፡፡ ዘፈኖቹን በጥሩ ሁኔታ ያደራጃቸው እና በሙዚቃው ሕግ መሠረት መስመር ያስያዘው ደግሞ ፈለቀ ነው፡፡ እኔ ድምጼን የሰጠሁት ፈለቀ አስተካክሎ ባመጣው ሙዚቃ ነው፡፡ ከዛ በኋላ ሙዚቀኞቹ ገብተው ሠሩት፡፡ በዚህም ምክንያት ምንም የሥራ ጫና ሳይኖርብኝ በተረጋጋ ሁኔታ ነው የሠራነው፡፡ በዚህ በኩል ባለሞያዎቹ ትልቅ አስተዋፆ አላቸውና ላመሰግናቸው እፈልጋለሁ፡፡
ለምን እንደገና መሥራት ፈለክ?
ዘፈኖቼ በብዛት የነበሩትና አሁንም ያሉት በኦዲዮ ካሴት ላይ ነው፡፡ የዛን ዘመን ቴክኖሎጂ እየቀረና በአዳዲስ እየተተካ ሲመጣ ይህ ትውልድ ከእኔ ዘፈን ጋር እየተራራቀ ሊሄድ ይችላል የሚል ስጋት አደረብኝ፡፡ ዕድሜዬም ለዱላ ማስያዝ ከመድረሱ በፊት መዘጋጀት እና ለትውልዱ አንድ ነገር ትቼ ማለፍ አለብኝ በሚል አስቤ ነው እንደ አዲስ ስቱዲዮ ገብቼ ነው የሠራሁት፡፡ ዘፈኖቹን ከየአልበሞቹ ላይ እንዴት መረጥካቸው? ለሰው ጆሮ ቅርብ ናቸው ያልኳቸውን ዘፈኖች ነው የመረጥኩት፡፡ በዛን ዘመን ዘፈን ስናወጣ የአልበም ስያሜ አልነበረውም፡፡ አንዱን ዘፈን መርጠን ነው መጠሪያ የምናደርገው፡፡ ‹‹እሄዳለሁ ሐረር›› የሚለው ዘፈን ካለበት የመጀመሪያው አልበም ላይ ስድስት ዘፈን መረጥኩ፡፡ ‹‹ለሠርጓ ተጠራሁ›› ካለበት ሁለተኛው አልበም ደግሞ አራት ዘፈን መረጥኩ፡፡ ከሦስተኛው አንድ ዘፈን መረጥኩና ሌሎቹን ከተለያዩ ድምፃውያን ጋራ ከሠራኋቸው ኮሌክሽኖች በአጠቃላይ 14 ዘፈን ነው መርጬ በድጋሚ የሠራሁት፡፡ በምርጫዬም የተከፋ ሰው የለም፡፡
ከቀድሞው ጋራ የድምፅ ልዩነት የለውም?
ብዙ የተለየ ነገር የለውም፡፡ ምናልባት በጉርምስና ወቅት የተሠራና ዕድሜ 40ን ካለፋ በኋላ የሚሠራ ሥራ ትንሽ ልዩነት ያመጣል የሚል ሐሳብ ከተነሳ አሁን ያኔ ከነበረኝ ነገር ትንሽ በሰል ያልኩበት ሥራ ይመስለኛል፡፡ እንዲህ ያለውን ዘፈን ለምን አላካተትክም ያለህ የለም? እንደሱ የሚልማ በጣም በርካታ ሰው አለ፡፡ በአብዛኛው የሚወደውን ዘፈን እያስታወሰ ለምን እንዳስቀረሁት ይጠይቀኛል፡፡ በአንድ ጊዜ ሁሉኑም ዘፈን ማካተት ስለማይቻል የቀሩትን ዘፈኖች አሰባስቤ የማውጣት ሐሳብ እንዳለኝ እነግራቸዋለሁ፡፡ ነገር ግን አሁን ይፋ በማላደርገው መንገድ የምሠራው አንድ አልበም፣ አንድ አልበም ደግሞ በተለመደው ስልት የምሠራው እንዲሁም ከአብርሃም ወልዴ ጋራ አንድ ነጠላ ዜማ እስከነ ቪዲዮ ክሊፑ የመሥራት ዕቅድ ስላለኝ እነዚህን ስጨርስ በኦዲዮ ካሴት ያሉትን ሁሉንም ሥራዎቼን አሰባስቤ ወደ ሲዲ መቀየር እፈልጋለሁ፡፡
ከመጀመሪያው አልበምህና ከአሁኑ በወጪ ደረጃ የቱ ፈታኝ ነው?
የመጀመሪያውን አልበሜን ስሠራ ሁሉንም ወጪ የሸፈነው ሙዚቃ ቤቱ ነበር፡፡ እኔን ከፍሎ አዘፈነኝ እንጂ ለማን ምን ያህል ገንዘብ እንደከፈለ የማውቀው ነገር እንኳን አልነበረም፡፡በወቅቱ የማውቀው ነገር ቢኖር ለሮሃ ባንድ ተከፍሎት የነበረውን ዐስራ አንድ ሺሕ ብር ብቻ ነው፡፡ሆኖም የቱንም ያህል ቢከፍል አሁን እኔ ለዜማ፣ለግጥም እና ለቅንብሩን ካወጣሁት ወጪ ጋር የሚደራረስ አይሆንም፡፡ እኔም አሁን ማስተሩን ለናሆም ሪከርድስ የሸጥኩበት ዋጋ ያኔ ከተከፈለኝ ጋር በፍጹም የሚቀራረብ አይደለም፡፡
ለመጀመሪያው አልበም ሥራህ ሙዚቃ ቤት ያገናኘህ ኮመዲያን ልመንህ ነበር፡፡ ኮሚሽን ከፍለኸው ነበር?
ልመንህ ታደሰ እኔን ብቻ ሳይኾን ነፍሱን ይማረውና ኬኔዲ መንገሻንም ከሶል ኩኩ ሙዚቃ ቤት ጋራ ያገናኘው እርሱ ነበር፡፡ እኔ በዛን ጊዜ የተዋዋልኩት በሦስት ሺሕ ብር ነበር፡፡ ግማሹን መጀመሪያ ተቀብዬ ቀሪው መጨረሻ ላይ ነው የተከፈለኝ፡፡ በወቅቱ ደግሞ አብረን አንድ ኪነት እንሠራ ስለነበር እርሱም ስጠኝ አላለኝም እኔም ኮሚሽን አልከፈልኩትም፡፡ በዛን ጊዜ ደግሞ ኮሚሽን የሚባል ነገር አይታወቅም ነበር፡፡
ሐሳቡም ቢተነፈስ ክፍያ የሚጠየቅበት ዘመን ላይ የደረስነው አሁን ነው፡፡
ልመንህን አግኝተኸው ታውቃለህ?
አሜሪካ እያለ በብዛት አገኘው ነበር እዚህ ከመጣ በኋላ ግን አግኝቼው አላውቅም፡፡ ለማግኘት በጣም ሞክሬ ነበር ስልም አልዋሽም፡፡ አልበምህን ባወጣህ ሰሞን ወደ ድሬደዋ እና ሐረር ለ27 ቀናት ኮንሰርት ሠርተህ ነበር ክፍያው ጥሩ ነበር? ለሥራው የወሰዱኝ ጅጅጋ ውስጥ የነበሩ የወታደር ባንድ ነበር፡፡ በቀን 700 ብር ይከፈለኝ ነበር፡፡ መድረክ ላይ በወጣሁ ቁጥር ደግሞ ሽልማት ነበረኝ፡፡ የሄድኩት አልበሜ በወጣ በአንድ ወሩ ስለነበር በዚያች በአጭር ጊዜ ድሬደዋ፣ሐረር፣ጅጅጋ፣አለማያ፣ ሂርና እያዞሩኝ ስዘፍን ሕዝቡ ዘፈኖቼን ለምዶና ወዶት ስለተቀበለኝ ገንዘቡ ላይ ትኩረት አላደረኩበትም እንጂ የቆየሁበት ቀናት ተቆጥሮ ለወቅቱ በጣም ጥሩ ክፍያ ነበር የተከፈለኝ፡፡ በዛ ላይ ሁሉንም ወጪዬን ችለው እንዲሁም የምንጓጓዝበትን ትራንስፖርት ሸፍነው ስለሚያንቀሳቅሱኝ የሰጡኝን ገንዘብ ሳልነካው ነበር አዲስ አበባ የተመለስኩት፡፡
በምን ነበር የምትጓጓዙት?
ዘፋኝ ስለነበርኩ ጋቢና ይታዘዝልኛ እንጂ በ‹‹አይፋ›› (ትልቁ የወታደር መኪና) እየተጓጓዝን ነበር የምንሠራው፡፡
ምን ዓይነት መድረክ ላይ ነበር የምትሠራው? ምን ያህል ሰው ይታደም ነበር?
በተለያዩ አዳራሾች ውስጥ ነበር፡፡ እኛ ከመድረሳችን በፊት ከተማ ውስጥ እየገቡ የሚቀሰቅሱ ልጆች ስለነበሩ የከተማውን ሰው አነቃቅተው ይጠብቁናል፡፡ በአንድ መድረክ እስከ 400 ሰው ይታደም ነበር፡፡ በጣም ደስ የሚል ጊዜ ነበር፡፡
‹‹እሄዳለሁ ሐረር ባቡር ተሳፍሬ›› የሚለው ዘፈንህን የሚያዳምጡ ሰዎች ‹‹አንደኛ ሐረር ባቡር የለም፡፡ ሁለተኛ እርሱ የሚለውን ፍራፍሬ የለም›› ሲሉ ይወቅሱሃል፡፡ የቪዲዮ ክሊፑንስ እዛው ሄደህ ነበር የተቀረጽከው?
አይደለም፡፡ አዲስ አበባ ስቱዲዮ ውስጥ ነው የተቀነባበረው፡፡ ግን ቦታው ሂርና አካባቢ ነበር፡፡ ሐረር ከባቡር ጋራ ለምን ተያያዘ ለሚባለው መውረጃው ድሬደዋ ይሁን እንጂ ሐረር ለመሄድ እኮ ባቡር መሳፈራችን ግድ ነበር፡፡ከድሬደዋ በኋላ በመኪና ሐረር እንገባለን፡፡ ፍራፍሬውም በወቅቱ የነበረው ነው፡፡ ያን ግዜ ስንሄድ የነበረው ጫካ ውበት ራሱ ትዝ ይለኛል፡፡ እንደዛኛው ግዜ በብዛት አይኑር እንጂ በፍራፍሬ እንኳን ሐረር እና ድሬደዋ አሁንም አይታሙም፡፡ ሁለቱም በጣም የምወዳቸውና የሚመቹኝ ከተሞች ናቸው፡፡
የሠርግ ሥራዎችህን ቀጠሮ በመያዝና በመደራደር በአገር ፍቅር ትያትር ቤት የዘመናዊ ዳንስ አሰልጣኟ ባለቤትህ ወ/ሮ ዘነበች ጌታሁን እንደምታግዝህ ሰምቻለሁ፡፡ ከአንተ እና ከእርሷ ዋጋ ማን ይቀንሳል?
ባለቤቴ ሥራ ስላላት የምታግዘኝ በትርፍ ጌዜዋና ከኢትዮጵያ ውጭ ስሆን ነው እንጂ እኔ ሁልጊዜ እርሷ ብትሆንልኝ ደስ ይለኛል፡፡ ምክንያቱም እኔ ብዙ የማወዳድራቸው ነገሮች አሉ አንዳንድ ግዜ እኔ ተጎድቼ ብሠራስ የምልባቸው ሥራዎች አሉኝ፡፡
ሴቶች ሰዎችን አግባብቶ የማሠራት አቅም ስላላቸው ለንግድ ሥራ ጎበዝ ናቸው፡፡ ስለዚህ እርሷ ስትሆን ጠንከር ስለምትል ጥሩ የመደራደር አቅም አላት፡፡
አልበም ከማውጣትህ ካለፉት 25 ዓመታት ጀምሮ በዓመት ከ30 እስከ 40 ሠርግ ትሠራለህ?
በተለየ ሁኔታ የምታስታውሰው ሠርግ እና ሙሽራ አለ? ማስተካከያ ይደረግልኝ፡፡ የተጠቀሰው ቁጥር ቀደም ሲል የነበረ ነው፡፡ ካለፉት ሁለት እና ሦስት ዓመታት ወዲህ የሠርግ ሥራ ቀንሷል በዓመት 15 ሠርግ እንኳን አይገኝም፡፡ ለዚህ ደግሞ ጊዜ ያመጣቸው የተለያዩ ምክንያቶቹ አሉ፡፡ በእኔ በኩል ግን ይችን ታህል ካገኘን ተመስገን ይበቃል ነው የምለው፡፡ የሚገርመው ከዚህ ሁሉ ሙሽራ ላወራበት የምችለው በተለየ የማስታውሰው የተጋነነ ነገር የለኝም፡፡
የሠርግ ሥራ መለያህ ኾኗል፤ ኮንሰርት ትሠራለህ?
አዎ ከኢትዮጵያ ውጪ እየተጋበዝኩ ለተለያዩ ፕሮግራሞች እሠራለሁ፡፡ እዚህ አገር ግን ፕሮግራም ይኖረዋል ወይም ደግሞ ጸጋዬ የሠርግ ድምፃዊ ብቻ ነው ተብሎ እንደሆነ አላውቅም ኢትዮጵያ ውስጥ ብዙ አልታይም፡፡ ምናልባት ነገ ከነገወዲያ ምን እንደሚፈጠር አላውቅም፡፡ የማኅበራዊ ድረ-ገጽ ፌስቡክ ተጠቃሚ ነህ?
አዎን ተጠቃሚ ነኝ፡፡ ፌስቡክ በጣም ጠቃሚ ነገር መሆኑን ያወኩት አሁን ነው፡፡ ዱሮ አልበም ስናወጣ የሕዝቡን አስተያየት ማግኘት የምንችልበት መንገድ በጣም የተጣበበ ነበር፡፡ ግፋ ቢል አንዳንድ ታታሪ ሰዎች በፖስታ ከሚልኩት አስተያየት በቀር እንዲህ በቀጥታ አስተያየት የምናገኝበት እኛም የምንፈልገውን መልእክት በፈለግነው ሰዓት በቀጥታ የምናስተላልፍበት መንገድ አልነበረም፡፡ አሁን ይህንን አዲሱን ሥራዬን ስሠራ ሥራዬን አስተዋውቄበታለሁ፡፡ ወዳጆቼም ከሚገባው በላይ አስተያየት በመስጠት አበረታተውኛል፡፡ ይህ ደግሞ በጣም አስደስቶኛል፡፡ በቅርቡ የተቋቋመው የድምፃውያን ማኅበር ፕሬዝዳንት ነህ ከምስረታችሁ በኋላ ምን ሠራችሁ? ማኅበሩን የመሰረትነው በቅርብ ነው፡፡ ለረጅም ጊዜያት ለድምፃውያን የሚናገሩላቸው ሌሎች ሰዎች ነበሩ፡፡
ነገር ግን የራሳቸው የኾነ በርካታ ችግሮች አሏቸው፡ ይህን ችግራችንን ሰብሰብ ብለን በጋራ ለምን አንፈታውም በሚል የሞያ ማኅበር መቋቋሙን አምነንበት ነው የመሠረትነው፡፡ የማኅበሩን ፈቃድ ካገኘን በኋላም በርካታ ድምፃውያንን በአባልነት ተቀብለን ደስ በሚል መንፈስ የመጀመሪያ ጠቅላላ ጉባኤያችንን አካሂደን ጉባኤው አመራሩን መርጧል፡፡ ለቦርድ አመራርነት የተመረጥነው እኔን ጨምሮ አመልማል አባተ፣ ሚካኤል በላይነህ፣ ቴዎድሮስ ሞሲሳ፣ ጸደኒያ ገ/ማርቆስ፣ ታደለ ገመቹ እና ብርሃኑ ተዘራ ነን፡፡ አሁን ብሬ ላልተወሰነ ጊዜ ከኢትዮጵያ ውጪ ስለምሄድ በሌላ ሰው ተኩኝ እያለ ነው፡፡ እናም አሁን ማኅበሩን በገንዘብ ለማጠናከር የሚያስችለንን ሥራ እየሠራን ነው፡፡ በቀጣይ ባለን ዕቅድ ለባለሞያው ጠቃሚ የኾነ ጥሩ ሥራዎችን ለማከናወን እየተንቀሳቀስን ነው፡፡ ይህን ደግሞ ወደፊት የምታዩት ይኾናል፡፡
“መንግስት ለትውልድ የሚተርፍ የማያልቅ እዳ ውስጥ እየገባ ነው”
“መንግስት ለትውልድ የሚተርፍ የማያልቅ እዳ ውስጥ እየገባ ነው” መንግሥት የሱቅ ነጋዴ ቢሆን በአንድ ሳምንት ሱቁን ይዘጋ ነበር ትልቁ ሙያ ግሽበቱን ቀንሶ፣ ብሄራዊ ምርቱን አሳድጐ፣ ስራ አጥነትን መቀነስ ነው የዋጋ ግሽበቱ የቱ ጋ ነው የወረደው ---- ስኳር ላይ ነው? ዘይት ላይ ነው? ጤፍ ላይ? ኢህአዴግ በቅርቡ ባህርዳር ላይ ባካሄደው ድርጅታዊ ጉባኤው አጠቃላይ የአገሪቱ ኢኮኖሚ መቀዛቀዝ እንዳሳሰበው ገልጿል፡፡ በሌላ በኩል የዋጋ ግሽበት በከፍተኛ ደረጃ እየቀነሰ መምጣቱን ከማዕከላዊ ስታትስቲክስ ቢሮ የወጡ መረጃዎች ያመለክታሉ፡፡ አንዳንድ የኢኮኖሚ ባለሙያዎች እንደሚሉት ኢህአዴግ ቀደም ሲል የተሰጡትን ሙያዊ ምክሮች አለመስማቱ አሁን በኢኮኖሚው ማሽቆልቆል ዋጋ እያስከፈለው ነው፡፡ በ97 ምርጫ ቅንጅትን ወክለው በመወዳደር ፓርላማ የገቡትና በኢኮኖሚ ጉዳዮች ላይ ከአገሪቱ የቀድሞ ጠ/ሚኒስትር መለስ ዜናዊ ጋር ክርክርና ሙግት በመግጠም የሚታወቁት አቶ ተመስገን ዘውዴ፤ በአሁኑ ሰዓት መንግሥት ቀንሷል የሚለው የዋጋ ግሽበትም እንደተባለው አለመቀነሱን ይናገራሉ፡፡
ጋዜጠኛ አለማየሁ አንበሴ የአንድነት ፓርቲ የውጭ ጉዳይ ሰብሳቢና የመድረክ ስራ አስፈፃሚ አባል የሆኑትን አቶ ተመስገን ዘውዴን በአገሪቱ ኢኮኖሚያዊ ጉዳዮች ዙሪያ አነጋግሯቸዋል፡፡ ከፓርላማ ከወጡ በኋላ ለምን ከሚዲያው ጠፉ? ወድጄ አይደለም፡፡ አብዛኛው ሚዲያ በገዢው ፓርቲ ቁጥጥር ስር ነው ያለው፡፡ ይኼ ደግሞ ሃቁን የሚናገሩ ተቃዋሚ ፓርቲዎች የሚናገሩት ነገር ለገዢው ፓርቲ ሊዋጥለት ስለማይችል ነገሩን አድበስብሰው ከሚያልፉት ጋር ብቻ ከማቀንቀን ብዬ ነው የጠፋሁት፡፡ የሚዲያ አማራጭ የለንም፡፡ አሉ የሚባሉትን ነፃና ገለልተኛ የፕሬስ ውጤቶች ገዢው ፓርቲ እንዳይታተሙ በማድረጉ ብዙም የሚዲያ እድል ስለሌለኝ ነው እንጂ የምናገረው ነገር በማጣት አይደለም፡፡ አሁን ምን እየሠሩ ነው? ከፓርላማው ከወጣሁ በኋላ በፓርቲዬ “አንድነት” ውስጥ እያገለገልኩ ነው፡፡ የፓርቲው የውጭ ግንኙነት ጉዳይ ኃላፊ ሆኜም እየሰራሁ ነው፡፡
አሁን ያለው ፓርላማ እርሶ ከነበሩበት ፓርላማ አንፃር በሀገሪቱ ወሳኝ ጉዳዮች ላይ የሚያደርጋቸውን ውይይቶችና የሚያስተላልፋቸውን ውሳኔዎች እንዴት ይገመግሙታል? እኔ በነበርኩበት ፓርላማ ይብዛም ይነስም 172 የተቃዋሚ ፓርቲ አባላት ነበሩ፡፡ እነዚህ አባላት በሙሉ አቋማቸው ግልፅ ነበር፡፡ እዚያ ውስጥ ያለነው የፓርላማ አባላት በተለይ እኔ የነበርኩበት የመጀመሪያው ቅንጅት፣ ቀጥሎም አንድነት የህዝብን አንገብጋቢ ጥያቄዎችና የመንግሥትን ፖሊሲ የመሳሰሉትን አንስተን ወደ ፓርላማው ለማቅረብ ባንችልም በነዚህ ዙሪያ የሚነሱ ሃሳቦችን በቀጥታ በመጋፈጥ ለህዝብ ይጠቅማሉ ያልናቸውን ሃሳቦች በትክክል ህዝቡ እንዲሰማ አድርገን እናቀርብ ነበር፡፡ አሁን ግን ገዢው ፓርቲ ሙሉ ለሙሉ ፓርላማውን ስለተቆጣጠረ የሚወጡት አዋጆች የኢትዮጵያን ህዝብ ሰላም፣ ዲሞክራሲያዊ ነፃነት እና የሰብአዊ መብት ጥበቃ ወደ ኋላ የሚጐትቱ መሆናቸውን ለማሰማት የሚደረጉ ጥረቶች ደካማ ናቸው፡፡
ይሄም ከገዢው ፓርቲ ተፅእኖ የሚመጣ ነው ለማለት እችላለሁ፡፡ ባለፈው ግን ቁጥራችንም ብዙ ስለነበረ በምትሰጠን ጥቂት ደቂቃ ውስጥ ከፍተኛ የህዝብ ስሜትን ሊይዝ የሚችል ክርክር በፓርላማው ውስጥ በማድረግ ለህዝቡ ያለንን ታማኝነትና ቆራጥነት ለማሳየት የቻልንበት ሁኔታ ነበር፡፡ አጠቃላይ የሀገሪቱ ኢኮኖሚ እየተቀዛቀዘ መሆኑን መንግሥትም አለማቀፍ ተቋማትም ገልፀዋል፡፡ ምክንያቱ ምን ይሆን? እንግዲህ እዚህ ሀገር አንድ ገዢ ፓርቲ ከማዕከል እስከ ቀበሌ ፍፁም በሆነ አስተዳደራዊ የበላይነት እያስተዳደረ ነው፡፡ ኢኮኖሚው በሁለት አሃዝ ጨምሯል ሲባል በእርግጥ ጨምሯል ወይ ብለን ከሦስተኛ ወገን የምናጣራበት መንገድ የለም፡፡ ኢኮኖሚው ላለፉት ሦስትና አራት አመታት እያደገ ነው ሲባል እየሰማን ነው፡፡ የኢኮኖሚ እድገት ዞሮ ዞሮ ተጠቃሚ ማድረግ ያለበት ህብረተሰቡን ነው፡፡ መሠረታዊ የሆኑ ነገሮችን እንደ ምግብ፣ መጠለያና አልባሳትን ማሟላት አለበት፡፡ የኢኮኖሚ እድገቱም በዚህ ነው የሚታየው፡፡ ገዢው ፓርቲ ኢኮኖሚው በሁለት አሃዝ አድጓል ሲል እኛ አልተቀበልንም፡፡ ብሄራዊ ምርት (GDP) ከዓመት ዓመት አድጐ እንኳ ቢሆን ኖሮ የማክሮ ኢኮኖሚ አስተዳደር የሚጠይቀው ብሄራዊ ምርቱን ማሳደግና የዋጋ ግሽበቱን መቆጣጠር ነው፡፡
በማክሮ ኢኮኖሚ አስተዳደር ሙያ፤ ብሄራዊ ምርት (GDP) ማሳደግ ብቻ አይደለም ትልቁ ነገር፣ ኢኮኖሚውን እያሳደጉ የዋጋ ግሽበትን መቆጣጠር ነው፡፡ ትልቁ ነገር ስራ አጥነትን መቀነስ መቻል ነው፡፡ ገዢው ፓርቲ ግን እያየው ያለው ከፖለቲካዊ አንድምታው አንፃር ብቻ ነው፡፡ ብሔራዊ ምርቱ በማደጉ ምክንያት ዜጐች በገቢያቸው ለመተዳደር አለመቻላቸውን እንደ ቁምነገር አይቆጥረውም፡፡ ግን ትልቁ ቁምነገር እሱ ነው፡፡ የዋጋ ግሽበትን መቆጣጠር ሳይቻል ብሄራዊ ምርት አድጓል ማለት በቀኝ ሰጥቶ በግራ እጅ መቀበል ነው፡፡ ምክንያቱም ዜጐች በዋጋ ግሽበት ምክንያት በገቢያቸው መተዳደር ካልቻሉ የብሄራዊ ምርት ማደጉ ትርጉም የለውም፡፡ በማክሮ ኢኮኖሚ አስተዳደር ሙያ፤ ብሄራዊ ምርት አድጓል ማለት መንግሥት ወጪውን ሳይቀንስ ብር እያፈሰሰ ነው ማለት ነው፡፡ ትልቁ ሙያ ያለው ግሽበቱን ቀንሶ፣ ብሄራዊ ምርቱን አሳድጐ ስራ አጥነትን መቀነስ መቻሉ ላይ ነው፡፡ ብሄራዊ ምርቱ በማደጉ ምክንያት ዜጐች ተጠቃሚ ሆነዋል ወይ የሚለው ያልተመለሰ ጥያቄ ነው፡፡
በምሳሌ ላስረዳ፤ የዛሬ አራት ዓመት አምስት ብር በኪሎ የሚሸጥ ሙዝ ዛሬ 12 ብር ነው፣ በተቃራኒው የዛሬ አራት ዓመት 3ሺህ ብር በወር የሚያገኝ የመንግሥት ተቀጣሪ ዛሬም 3ሺህ ብር እያገኘ ነው፡፡ ታዲያ ይኼ ዜጋ እንዴት ነው ከእድገቱ ተጠቃሚ የሆነው፡፡ የብር የመግዛት አቅሙ መሬት ወድቋል፡፡ መንግሥት ግን ብሄራዊ ምርቱ አደገ እያለ ነው፡፡ ምን ጥቅም አለው ይሄን ማለቱ? ዜጐች በገቢያቸው መተዳደር ካልቻሉ፣ ሸማቹ ህብረተሰብ በገቢው መተዳደር ካልቻለ ዋጋ የለውም እያልን ነው፡፡ አሁን የዋጋ ግሽበቱ ወረደ እያሉን ነው፡፡ የቱ ጋ ነው የወረደው? እንደ ኢትዮጵያዊ የምንመገባቸውን ምግቦች እናውቃቸዋለን፡፡ የሰብል ምግቦች ዋጋ ላይ ነው የተሻሻለው? ስኳር ላይ ነው? ዘይት ላይ ነው? ጤፍ ላይ ነው? እስቲ የቱ ላይ ነው የወረደው፡፡ ይኼንን በተገቢው መንገድ ማስረዳት አለባቸው፡፡ የዋጋ ግሽበቱ በአይ ኤም ኤፍ የሐምሌ 2004 ዓ.ም መረጃ መሰረት፤ 33 በመቶ ደርሷል ይላል፡፡
አሁን ደግሞ እነሱ ወደ 12.9 በመቶ ዝቅ ብሏል እያሉን ነው፡፡ በጣም የሚገርም ሂደት ነው፤ የዋጋ ግሽበት ወደ ላይ ለመውጣትም ጊዜ ወስዶ ነው የሚወጣው፡፡ አወጣጡም አወራረዱም የራሱ መንገድ ስላለው የዋጋ ግሽበቱ በአራት እና አምስት ወር ጊዜ ውስጥ ከ33 በመቶ ወደ 12.9 በመቶ ወረደ ማለት መቶ ኪሎ ሜትር በሰዓት እየበረረ የሚሄድ መኪና ከመቅፅበት ቆመ እንደማለት ነው፡፡ ይህ ደግሞ ሌላ የሚያስከተለው ጉዳት አለ፡፡ ወረደ ከተባለ በምን ምክንያት ነው የወረደው? የወጣውስ በምን ምክንያት ነው? የሚለው ተተንትኖ ሊቀርብ ይገባዋል፡፡ ይህ ባልሆነበት ሁኔታ ንግግራቸው የሃቅ ነው ማለት አይቻልም፡፡ ለፖለቲካ ፍጆታ የሚነገር ብቻ ይሆናል፡፡ ዛሬ አብዛኛው የኢትዮጵያ ህዝብ በገቢው መተዳደር፣ ልጆቹን ማስተማር፣ የቤት ወጪውን መሸፈን ባልቻለበት ሁኔታ እንዲህ አይነት የፕሮፓጋንዳ ምላሾች አስገራሚ ናቸው፡፡ ገዢው ፓርቲ የመንገድ መሰራትና የህንፃዎች መብዛትን ከፍተኛ የልማት ስኬት አድርጐ ነው የሚወስደው፡፡ ሃቁ ግን ይህ አይደለም፡፡
አስቀድሜ እንዳልኩት የህዝቦች የኑሮ ደረጃ የሚለካው በብሄራዊ ምርት (GPD) እድገት ብቻ አይደለም፡፡ የተባበሩት መንግሥታት ሂውማን ዴቨሎፕመንት ኢንዴክስ (የሰብዓዊ ልማት መለኪያ) የሚል ሪፖርት አውጥቷል፡፡ በዚያ መለኪያ መሰረት ኢትዮጵያ ከ178 ሀገሮች 174ኛ ደረጃ ነው የተሰጣት፡፡ የመጨረሻውን ረድፍ ነው የያዘችው፡፡ ይኼ ያለ ምክንያት አይደለም፡፡ እስከ 12 ሚሊዮን የሚደርስ ህዝብ የምግብ ሰቆቃ ያለበት ሀገር ኢኮኖሚው አድጓል ቢባል ትርጉም የሚሰጥ አይደለም፡፡ አሁን ግን እድገቱ ቀንሷል እያለ ነው መንግሥት፡፡ ይኼ ምንን ነው የሚያመለክተው? እንግዲህ ትክክለኛውን እንናገር ከተባለ የዋጋ ግሽበት የሚባለውን ኢህአዴግ አልፈጠረውም፡፡ በማንኛውም ኢኮኖሚ ውስጥ የሚያጋጥም ጉዳይ ነው፡፡ የተለያዩ የኢኮኖሚ “ሳይክሎች” አሉ፡፡ ግሽበት ውስጥ የምንገባው፣ ኢኮኖሚው ሊሸከመው ከሚችለው በላይ ገንዘብ እየታተመ ወደ ኢኮኖሚው ሲገባ ነው፡፡ በመሰረቱ ግሽበት ማለት “ጥቂት ምርትን ብዙ ገንዘብ ሲያሳድድ” ማለት ነው፤ ሌላ ትርጉም የለውም፡፡ አሁን ምርቱ የለም፤ ብዙ ገንዘብ አለ ማለት ነው፡፡ ለዚህ ነው አንድ ዶላር 20 ብር ድረስ እየተመነዘረ ያለው፡፡
እንደዚህ ያሉ የግሽበት ሂደቶች ውስጥ ሲገባ ኃላፊነት የሚሰማው ገዢ ፓርቲ ሊወስዳቸው የሚገቡት እርምጃዎች አሉ፡፡ አንደኛው የመንግሥት ወጪን መቀነስ ነው፡፡ የመንግስት ወጪ እንዲቀንስ የሚደረግበት ምክንያት አለው፣ ኢኮኖሚው መሸከም ከሚችለው በላይ የብር ፍሰት ካለ መንግሥት ወጪውን መቀነስ አለበት፡፡ ይሄን ሌሎች ሀገራት እያደረጉ ያሉት ሞኝ ስለሆኑ አይደለም፤ “ኮንቬንሽናል የማክሮ አስተዳደር” የግዴታ ይሄን ስለሚጠይቅ ነው፡፡ ሌላው የበጀት ጉድለት እንዲጠብ መደረግ አለበት፡፡ እዚህ ግን የበጀት ጉድለቱ እንዲሰፋ እየተደረገ ነው፡፡ ሌላው ዜጐች ከባንክ የሚያገኙት የወለድ መጠንና የባንኮች ተቀማጭ ገንዘብ ከፍ እንዲል ይደረጋል፡፡ ምክንያቱም ገንዘብ ከኢኮኖሚው ውስጥ ለመሰብሰብ ይጠቅማል፡፡ ሌሎችም ብዙ መንገዶችም አሉ፤ መንግሥት ይሄን ለማድረግ አይፈልግም፡፡ ከዚህ አንፃር አሁን እድገቱ ቀነሰ ሲባል ምን ሆኖ ቀነሰ የሚለውን እናነሳለን፡፡ የመንግሥት ወጪ ቀንሶ አይደለም እንዲያውም እየጨመረ ነው ያለው፡፡ የበጀት ጉድለቱ እየጠበበ ነው? አይደለም እንደውም እየሰፋ ነው፡፡ የወለድ መጠኑም እየጨመረ አይደለም፣ ብሄራዊ ባንክም ገንዘብ እያተመ ወደ ገበያው ማሰራጨት አቁሟል ማለትም አይደለም፡፡
ስለዚህ በየትኛውም መንገድ ሚዛን ላይ ሊቀመጥ የሚችል ገለፃ የሌለው ነው፡፡ አሁን ብሄራዊ ምርቱ (GDP) ወርዷል ነው ያሉት፡፡ ቢወርድም እኛ እያየን እንዳለነው የዋጋ ግሽበቱ እየቀነሰ አይደለም፣ የስራ አጥ ቁጥር እየቀነሰ አይደለም፡፡ በተመሳሳይ ኢኮኖሚው ከፍተኛ መቀዛቀዝ ውስጥ ገብቷል እያሉን ነው፡፡ ከ11.5 ወደ 8.5 በመቶ በአራትና በአምስት ወር ጊዜ ውስጥ መውረድ ከፍተኛ ለውጥ ነው፡፡ ኢኮኖሚው የሚመራው በፖለቲካው ስለሆነ የትኛውንም ዓይነት መረጃ ለመቀበል ያስቸግረናል፡፡ ያኔም የሚናገሩት ችግሮችና መፍትሄዎቹ የተዛቡ ናቸው፤ አሁንም የሚናገሩትና መፍትሄ የሚሉት ነገር የላቸውም፡፡ ስለዚህ ኢኮኖሚውን በሙያ፣ በግንዛቤ መተንተን ሳይሆን ለፖለቲካ ፍጆታ ብቻ መጠቀም ነው የያዙት፡፡ የኢኮኖሚው መቀዛቀዝ ምናልባት የገበያ (ግሽበት) መረጋጋት ይፈጥር ይሆን? የኢኮኖሚውን መቀዛቀዝ ከአቶ መለስ ህልፈት ጋር የሚያያይዙትም አሉ፡፡ እርስዎ ምን ይላሉ? አሁን እኮ የኢኮኖሚም ሆነ የገበያ መረጋጋት የለም፡፡ ሀገሪቱ ከፍተኛ የውጭ እዳ አለባት፣ የብር የመግዛት አቅም ተዳከሟል፡፡ በዚህ ሁኔታ መረጋጋት የሚታሰብ አይደለም፡፡ ሀገሪቱ መመራት ያለባት በሲስተም እንጂ በሰዎች ማንነት አይደለም፡፡ በሰዎች ማንነት የሚመራ ኢኮኖሚ አሁን ላለንበት ሁኔታ አስተዋፅኦ ይኖረዋል፡፡ ያለመረጋጋት እና ከሲስተም ውጪ የሆነ ስራ ነው ውጤቱ፡፡
ኢኮኖሚው በተቀዛቀዘበት፣ ግሽበቱ ባልቀነሰበት ሁኔታ የሀገሪቷ እጣፈንታ ምን ሊሆን ይችላል? አንድ ጊዜ ፓርላማ እያለሁ ትንቢታዊ የሆነ ነገር ተናግሬ ነበር፡፡ በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ጀርመን ውስጥ የጀርመን መገበያያ ገንዘብ ወርዶ መሬት ስለነካ፣ አንድ ቲማቲምና አንድ ድንች ለመግዛት ጀርመናውያን በከረጢት ሙሉ ብር እየያዙ ይዞሩ ነበር፡፡ ይኼን ለፓርላማ ስናገር፣ ይኼንና የኛን ሀገር ሁኔታ ምን ያገናኘዋል? የሚል ምላሽ ነበር የቀረበልኝ፡፡ አሁን እንግዲህ ወደዚያ ደረጃ እየደረስን ነው ማለት ነው፡፡ ግሽበት “ሀ” ብሎ ሲጀምር ነው ኢኮኖሚው ብዙ ማስታገሻ መርፌ መወጋት ያለበት፡፡ ልማታዊ መንግሥት ነኝ ለሚል የሚቀርቡ መራራ ክኒኖች አሉ፡፡ ከእነዚያ መራራ ክኒኖች አንዱ የምታወጣውን ወጪ ቀንስ የሚለው ነው፡፡ ያንን መራራ ኪኒን አልውጥም በማለቱ ነው ዛሬ ከዚህ ደረጃ ያደረሰን፡፡ ያንን መራራ ኪኒን ውጦ ወጪውን ቢቀንስና በጀት ቢያጠብ ኖሮ፣ እዚህ አንደርስም ነበር፡፡ አሁንም እነዚህ የቀበቶ ማጥበቅ ስራዎች ካልተሰሩ የሚገነባው ልማት ዝም ብሎ ገንዘብ አትሞ ከማፍሰስ ውጪ በምርታማነት ሊገኝ ስለማይችል ኢኮኖሚው ከፍተኛ ችግር ውስጥ ይገባል፡፡ ይኼ ላይ ላዩን የተቀባባ ነገር እየቀጠለ በህዝቡ ላይ ግን የከተማ ድህነት እየጨመረ፣ የመንግሥት ሠራተኛው በገቢው መተደደር እየተቸገረ፣ ምርት እየጠፋ በሚሄድበት ጊዜ ከፍተኛ የማክሮ ኢኮኖሚ ቀውስ ውስጥ እየገባን ነው የምንሄደው፡፡
ገዢው ፓርቲ አሁን አለች የምትባለውን የኢኮኖሚ እድገት ሊያስመዘግብ የቻለው፣ ከ1997 ዓ.ም በኋላ በወቅቱ “ኦርጅናሉ ቅንጅት” በፈጠረው የሰላማዊ ተቃውሞ ህዝቡ ሌላም አማራጭ አለ ብሎ ማሰቡን መንግሥት ተገንዝቦ ከእንቅልፉ በመንቃቱ ነው፡፡ አሁንም ግን እድገቱ ተገኘ የተባለው ትውልድን ከፍተኛ የውጭ እዳ ውስጥ በማስገባት ነው፡፡ አሁን እኮ መንግሥት ለሁለት ወር የሚበቃ የገቢ እቃ ለማስመጣት የሚያስችል ገንዘብ የለውም፡፡ አንዳንድ ነጋዴዎች ባንክ ውስጥ “ሌተር ኦፍ ክሬዲት” ለመክፈት ቆዩ እየተባሉ ነው፡፡ ሁለተኛ ደግሞ የውጭ እዳው አሳሳቢ ነው፡፡ ለትውልድ የሚተርፍ ተከፍሎ የማያልቅ እዳ ውስጥ እየገባ ነው፡፡ ኢትዮጵያ በንግድ ከተሻረከቻቸው ሀገራት ጋር በሙሉ ኢ-ሚዛናዊ በሆነ የንግድ ሂደት ውስጥ ነው ያለችው፡፡ ሚዛናዊ ወይም ትርፋማ የሆነ የንግድ ጥምርታ የላትም፡፡ ይኼ መንግሥት እኮ የሱቅ ነጋዴ ቢሆን ኖሮ በአንድ ሳምንት ነው ሱቁን መዝጋት ያለበት፡፡ ምክንያቱም የሚገዛው ከሚሸጠው በእጥፍ የሚበልጥ ነው፡፡ ስለዚህ አንድ ገዢ ፓርቲ በዚህ አይነት ሁኔታ ማስተዳደር አይችልም፡፡
ከዚህ ሁኔታ ውስጥ ለመውጣት ደግሞ አንደኛ ለውጭ ግብይት የሚያቀርበውን ሸቀጥ በአይነት መጨመር አለበት፡፡ ሁለተኛ (Import substitution) የሚባል አለ፡፡ እነዚህ ከውጭ በከፍተኛ ምንዛሬ ተገዝተው የሚገቡትን ተክተን በራሳችን ልንሰራቸው የምንችላቸው ማለት ነው፡፡ ይሄን ለማድረግ የሚችሉ ስራ ፈጣሪዎችን መንግሥት ሊያበረታታቸው ይገባል፡፡ ይኼ እየተደረገ አይደለም፡፡ ስለዚህ መንግሥት ከተቃዋሚ ፓርቲዎችም ጋርም ሆነ ከሌላው ዜጋ ጋር በመመካከር ችግሮች በዘላቂነት የሚቀረፉበትን መንገድ መፈለግ አለበት፡፡ ኢኮኖሚን መገንባት ይቻላል፤ ጤናማ ኢኮኖሚን ለመገንባት ግን የተለየ ሙያዊ ብቃት ይጠይቃል፡፡ ጤናማ ኢኮኖሚ የሚባለው የዋጋ ግሽበትን የተቆጣጠረ፣ ስራ አጥነት እንዲቀንስ የሚያደርግና ብሄራዊ ምርት (GDP) እድገትን የሚያመጣ ነው፡፡ ይሄን ማድረግ ደግሞ ይቻላል፡፡ ከፖለቲካ እይታ ውጪ ብቃቱ ያላቸው ሙያተኞችን አሳትፎ፣ ጤናማ የኢኮኖሚ እድገትን ማረጋገጥ ይቻላል፡፡ መንግሥት በአሁን ሰዓት ከ70 በመቶ በላይ የሚሆነው ኢትዮጵያዊ ከድህነት ወለል በላይ መሆኑንና 30 በመቶው ብቻ በድህነት ውስጥ ያለ መሆኑን እየገለፀ ነው፡፡ እርሶ ይሄን ይቀበሉታል? በመሰረቱ ይኼ ታማኝነት አለው ወይ? የሚለውን ማየት ያስፈልጋል፡፡ ገዢው ፓርቲ ብዙ ጊዜ የሚያወጣቸው መረጃዎች ታሽተው ነው እኛ ጋር የሚደርሱት፡፡
የመረጃ ምንጫችንም ይኸው ገዢው ፓርቲ ብቻ ነው፡፡ ነፃና ገለልተኛ በሆነ አካል ይህን ማረጋገጥ አንችልም፡፡ እኛ ግን አሁን ባለንበት ሁኔታ መጠየቅ የምንችለው፣ የድህነት መጠኑ ወደ 30 በመቶ ወርዷል ከተባለ እንዴት ነው ይሄ ነገር የተፈፀመው? የሚለውን ጥያቄ ነው፡፡ የህዝብ ቁጥር ስለቀነሰ ነው? እንግዲህ የህዝብ ቁጥር በጨመረ ቁጥር ብሄራዊ ምርቱ ለብዙ ህዝብ ነው የሚከፋፈለው፡፡ አሁንም የሚሆነው ፍትሃዊ የሆነ የሀብት ክፍፍል አለ ነው፡፡ አሁን ግን የህዝብ ቁጥር አልቀነሰም፤ መረጃዎች የሚያመለክቱት እንደጨመረ ነው፤ ስለዚህ እንዴት ሆኖ ነው ይኼ ድህነት ቅነሳ ሊመጣ የቻለው? በብሄራዊ ምርት እድገት ነው ከተባለ ደግሞ እድገቱ የከተማ ድህነትን ጨምሯል፡፡ ምክንያቱም የዋጋ ግሽበቱ ትልቁ ቀንበር የሚያርፈው ድሃው ህብረተሰብ ላይ ነው፡፡ ገቢው የተወሰነና ሊጨምር የማይችል ሆኖ የዋጋ ግሽበቱ ግን በልጦታል፡፡ ስለዚህ የከተማ ድህነት እየጨመረ ነው ያለው፣ የገጠሩም በተመሳሳይ ነው፡፡ ከህዝቡ 12.5 ሚሊዮን ያህሉ ከግማሽ ሄክታር በታች ይዞታ ያላቸው ገበሬዎች ናቸው ዝናብ ሲዘንብ ጠብቀው ራሳቸውን መግበው፣ ሌላውን ህብረተሰብ ለመመገብ የሚታትሩት፡፡ ዝናብ ሳይዘንብ ደግሞ እነሱም ተርበው ህብረተሰቡም ይራባል፡፡
ስለዚህ ከድህነት ወጡ የተባሉት የመሬት ይዞታቸው ጨምሮ ነው? ምርታማ ሆነው ነው የሚለውን መመለስ ያስፈልጋል፡፡ እነዚህ 12 ሚሊዮን ገበሬዎች በከፍተኛ ድህነት ላይ ነው ያሉት፡፡ በአለም ባንክ ሪፖርት፤ የገቢ ድህነት ያለባቸው መሆኑ ተገልጿል፡፡ እሱ ብቻ አይደለም፤ የይዞታ ድህነትም አለባቸው፡፡ እነዚህ ገበሬዎች አሁን ላይ ራሳቸውን የሚያዩት እንደመንግሥት ተቀጣሪ ነው፡፡ ምክንያቱም አሁን ያሉበት መሬት መጥበብና ማነስ ብቻ ሳይሆን ያችም ብትሆን በገዢው ፓርቲ ፈቃድ ስር የዋለች ናት፣ የፖለቲካ ጥገኞች ናቸው፡፡ ስለዚህ በምን ምክንያት ነው እነዚህ ሰዎች ከድህነት የወጡት? የመሬት ይዞታቸው ጨምሯል፣ የአስተራረስ ዘይቤያቸው ተሻሽሏል፣ የምርት ግብአቶች ተሻሽሎ ነው ተብሎ መጠየቅ አለበት፡፡ ቀንሷል የሚለው ሪፖርት እውነት ከሆነ ደስ ይለን ነበር ግን በአይናችን እያየነው አይደለም፡፡ ምክንያታዊም አይደለም፡፡ የገዢው ፓርቲ ኃላፊዎች ይሄን ሲናገሩ ምክንያታዊ በሆነ መንገድ ሊያስረዱን ይገባል፡፡ መንግሥት በ2004 የበጀት ዓመት የግብርና ምርቱም ቀንሷል፤ የታሰበውን ያክል አይደለም የሚል መረጃም አቅርቧል፡፡
የግብርና ምርታማነት ማሽቆልቆሉ ከምን ጋር ነው የተያያዘ ነው? እንግዲህ እነዚህ ሰዎች በአንድ በኩል የድሃው ቁጥር ቀንሷል እያሉ፣ በሌላ በኩል የግብርና ምርቱ ቀንሷል እያሉን ነው፡፡ ግን ጥያቄው መሆን ያለበት ይህ ለምን ሆነ የሚለው ነው፡፡ ከግብርና ኢኮኖሚ ወደ ኢንዱስትሪ ገብተናል? ወደ አገልግሎት ዘርፍ ገብተናል? እነዚህ ናቸው ሊነሱ የሚገባቸው፡፡ አሁን ምርት ቀንሷል እያሉን ነው፡፡ ምርት በአስገዳጅነት የሚመጣ አይደለም፡፡ በአዋጅም የሚገኝ አይደለም፡፡ በነፃ ገበያ፣ በፍላጐት፣ በአቅርቦት አርሶ አደሩ የመሬቱ ባለቤት ሲሆን፣ የግል ፍላጐቱ ሲጨምር፣ ራሱን እንደመንግስት ተቀጣሪ ሳይሆን እንደነፃ ዜጋ መመልከት ሲችል፣ ለራሱ ጥቅም ብሎ መንቀሳቀስ ሲጀምር ነው ምርት የሚጨምረው እንጂ ምርት በአዋጅ አይጨምርም፡፡ ዜጐች በነፃነት ሲንቀሳቀሱ ብቻ ነው ምርት ሊጨምር የሚችለው፤ በትክክል ነገሩ የገባቸው አልመሰለኝም፡፡
ገዢው ፓርቲ ለህዝብና ለሀገር የሚበጁ ደንቦችን ማውጣት ነው እንጂ እዚህ ጋ ስንዴ እዚያ በቆሎ ቀንሱ ብሎ ገበያ ውስጥ ገብቶ የሚያተራምስበት ስርአት እኛ የምናውቀው የለም፡፡ በዚህ መንገድ ደግሞ አንድ አውራ ገዢ ፓርቲ ከማዕከል እስከ ቀበሌ ያስተዳድራል፡፡ ኢኮኖሚውንም እኔ በምለው መንገድ አስተዳድራለሁ በማለት ወደ ባሰ ችግር ውስጥ እያስገባን ነው፡፡ አሁን ጠቅላይ ሚኒስቴሩ የሚሉት ነገር የእሳቸው የአስተዳደር ስራ አይደለም፡፡ በእርግጥ አበዳሪ ድርጅቶችና ሀገራት እንደሚናገሩት አይነት የገበያ ስርአት የምንመሰርት ከሆነ ይኼ የገበያው ድርሻ ነው፡፡ ይሄን በ18ኛው ክ/ዘመን ነው አዳም ስሚዝ የተናገረው፡፡ በዚህ ነው የነፃ ገበያ ስርአት የሚተዳደረው እንጂ በአዋጅ አይደለም፡፡ በአዋጅ ሲተዳደር ነው አሁን ያለበት ቀውስ ውስጥ የምንገባው፡፡ ስኳር በዚህን ያህል ዋጋ ትገዛለህ፣ ጤፍ ከዚህ ቦታ ትገዛለት ሲባል ችግር አለው፡፡
ከፍተኛ መተራመስ የሚያመጣ ኢኮኖሚውን ለማረጋጋት የማይችልበት አዘቅት ውስጥ የሚያስገባ ነው፡፡ የግብርና ምርታማነት እንደታሰበው አለመሆኑ በአቅርቦት ላይ የሚፈጥረው ተፅእኖ እንዴት ይታያል? ከወራት በፊት በሰማሁት ሪፖርት የግብርና ምርታችን በ5 በመቶ ጨምሯል ብለው ነበር፡፡ አሁን ምርት ከአይን እየጠፋ በመምጣቱ እንደገና ቀንሷል እያሉን ነው፡፡ የቀሰነበትን ምክንያትም በትክክል አያውቁትም፡፡ የዛሬ ዓመት ፓርላማ በነበርኩ ጊዜ የዋጋ ግሽበት ምክንያቱ በጥናት መታወቅ አለበት ብዬ እየጠየቅሁ ነበር፡፡ አሁንም ምርት ጨምሯልም ቀንሷልም ሲሉ ምክንያት የላቸውም፡፡ ከጥቂት ካድሬዎች የሰሙትን ወሬ እያስተጋቡ ነው፡፡ መሰረታዊ የሆነ የምርምር ውጤት ቢኖራቸው ኖሮ የዛሬ ሁለት ወር በ5 በመቶ ጨምሯል የተባለው አሁን ቀንሷል ሊባል አይችልም ነበር፡፡
ይሄ የምርት መቀዛቀዝና የገበያ አለመረጋጋት በህዝብ ዘንድ ሰቆቃ ሊያመጣ፣ ከፍተኛ የኢኮኖሚ ቀውስ ሊያስከትልና ዜጐችን አደጋ ላይ ሊጥል የሚችል ነው፡፡ አሁንም ቢሆን ይሄ ገዢ ፓርቲ የማክሮ ኢኮኖሚ አስተዳደሩን ለመምራት ከፍተኛ ችግር አለበት፡፡ ከፖለቲካ አመለካከት የፀዱ ባለሙያዎች የማግኘት ችግር አለበት፡፡ ከዚያ ውጪ ይሄንን ነገር ለማየት ካልተቻለ በአብዮታዊ ዲሞክራሲና በአንድ ገዢ ፓርቲ አመለካከት ብቻ ይሄን ሰፊ ሀገርና 90 ሚሊዮን ህዝብ አረጋግቶ ለመምራት ያስቸግራል፡፡ እርሶ ፓርላማ በነበሩ ጊዜ ስለፊሲካልና ሞኒተሪ ፖሊሲ ደጋግመው ሲናገሩ ይደመጡ ነበር፡፡ ይሄ ነገር ለአብዛኛው ሰው ግልፅ አይደለም፡፡ ሞኒተርና ፊሲካል ፖሊሲ ማለት ምን ማለት ነው? በእውነት ይሄን ጥያቄ በደንብ ማብራራት የምፈልገው ጉዳይ ነው፡፡ ባለፈው ጊዜም ሆነ አሁን ያለው የሞኒተሪና ፊስካል ፖሊሲ አመራር በከፍተኛ ሁኔታ ስሜቴን የሚነካኝ ነው፡፡ ገዢው ፓርቲ እነዚህን ሃቀኛ በሆነ መንገድ ለማስተዳደር ባለመቻሉ፣ የኢትዮጵያን ህዝብ የኢኮኖሚ ችግር ላይ ጥሏል፡፡
ማክሮ ኢኮኖሚ አስተዳደር ላይ ችግር የፈጠረውም በዚሁ ምክንያት ነው፡፡ ገዢው ፓርቲ በፊሲካል ፖሊሲው ግብር የመጣልና የመሰብሰብ፣ አዲስ ግብር ከፋዮችን ማካተት፣ ፍትሃዊ የሆነ የግብር ስርአት እንዲኖር ማድረግ… እነዚህ ሁሉ የስራ አስፈፃሚው ኃላፊነቶች ናቸው፡፡ ፊሲካል ፖሊሲ የሚባለው ይሄ ነው፡፡ አንድ ኃላፊነት የሚሰማው ገዢ ፓርቲ በሚሰበስበው ግብር ይተዳደራል ማለት ነው፡፡ ሁላችንም በገቢያችን መጠን ለመተዳደር እንደምንሞክረው ማለት ነው፡፡ ከገቢያችን በላይ የምንተዳደር ከሆነ ችግር አለ ማለት ነው፡፡ በፊሲካል ፖሊሲው ያልሰበሰበውን ወይም ያላመረተውን እየበላ ያለው ገዢ ፓርቲ ነው፡፡ ይሄ እንዴት ነው የሚገለፀው ከተባለ፣ ወደ 12 ቢሊዮን ዶላር የውጭ እዳ አለበት፣ የበጀት ጉድለቱ ከገቢው በላይ እየተዳደረ መሆኑን የሚያሳይ ነው፡፡ የሀገሪቱ ብር የመግዛት አቅም የመጨረሻው ደረጃ ላይ ነው፡፡ ፊሲካል ፖሊሲውን በተገቢው መምራት ያለበት ገዢው ፓርቲ፣ ይሄን በስርአቱ መምራት ሳይችል ሞኒተሪ ፖሊሲውንም ተቆጣጥሮታል፡፡ ብሄራዊ ባንክ ነፃና ገለልተኛ ሆኖ ነው ሞኒተሪ ፖሊሲውን መምራት ያለበት፡፡ ያ ማለት ብሄራዊ ባንኩ ወደ ኢኮኖሚው ውስጥ የሚገባ የገንዘብ መጠንን ያውቃል፡፡ ዜጐች በቁጠባ ሂሳባቸው ምን ያህል ወለድ ማግኘት እንዳለባቸው ያውቃል፡፡ ያ ዜጐች ያስቀመጡትን ገንዘብ በምን ያህል ለኢንቨስተሮች ማበደር እንዳለባቸው ያውቃል፡፡
ስለዚህ ከስራ አስፈፃሚውና ከህግ አውጭው ተፅእኖ ነፃ ሆኖ መምራት አለበት፡፡ ለምሳሌ በአሜሪካ ፌዴራል ሪዘርቭ ቦርድ የሚሉት ነገር አለ፡፡ ይኼ ቦርድ በነፃነት ከገዢው ፓርቲና ከህግ አውጪው ቁጥጥር ውጪ ወደ ኢኮኖሚው የሚገባውንና የሚወጣውን የገንዘብ መጠን - የወለድ መጠን፣ የባንክ ሪዘርቭ መጠንን ቦንድ ሲሸጥ የሚከፈል የወለድ መጠን… እነዚህን ሁሉ በሞኒተሪ ይቆጣጠራል፡፡ አሁን ይሄን በኢትዮጵያ ነባራዊ ሁኔታ ብናመጣው ሁለት ነፃና ገለልተኛ የሆኑ አካሎች አሉ፡፡ አንዱ ስራ አስፈፃሚው ነው፤ ፊሲካል ፖሊሲውን የሚመራው፡፡ ሌላው ሞኒተር ፖሊሲውን የሚመራው ብሄራዊ ባንክ ነው ማለት ነወ፡፡ እነዚህ እየተነጋገሩ፣ እየተወያዩ ሚዛናዊና ፍትሃዊ ኢኮኖሚ እንዲኖር ያደርጋሉ ማለት ነው፡፡ አሁን ግን እየሆነ ያለው ጨርሶ ሊጠግብ የማይችለው ስራ አስፈፃሚው፤ ብሄራዊ ባንኩን ብር አትም ይለዋል፣ በራሱ ተፅእኖ ስር የወደቀ ብሄራዊ ባንክ ደግሞ ደሞዙን የሚከፍለው ማን እንደሆነ ስለሚያውቅ የሚፈልገውን ያክል ያትምለታል፡፡ ኢኮኖሚው ግን ያንን ሊሸከም አይችልም፡፡
ስለዚህ ማነው ዋጋ እየከፈለ ያለው? ስንል የኢትዮጵያ ሸማቹ ህዝብ ነው፡፡ እንግዲህ በግልፅ ለማስቀመጥ ፊሲካል ፖሊሲ የምንለው፣ የግብር አሰባሰብና አጠቃቀም ሲሆን ሞኒተሪ ፖሊሲ የምንለው የብሄራዊ ባንኩን ተግባራት የሚያመላክት ነው፡፡ የግብር አሰባሰቡን ማስፋት አለበት ሲባል እንዴት ነው? አሁን ከትናንሽ ነጋዴዎች ላይ ሳይቀር ታክስና ግብር እየተሰበሰበ ነው… እንግዲህ የእኔም ፓርቲ ቢሆን ስልጣን ሲይዝ ግብር ማስከፈሉ አይቀርም፡፡ ግብር ለልማት ከፍተኛ አስተዋጽኦ አለው፡፡ አስፈላጊም ነው፡፡ ዜጐች ፍትሃዊ የሆነ ግብር መክፈላቸው የሚደገፍ ነው፡፡ አሁን ችግር እየሆነ ያለው የተሰበሰበው ግብር ፍትሃዊ በሆነ መንገድ ለልማት እየዋለ ነው? የሚለው ነው፡፡ ግን እንደዚህ አይነት የግሽበት አጋጣሚ ውስጥ ስንኖር ገዢው ፓርቲ ግብር የሚከፍሉትን ብቻ ከፍተኛ ተፅእኖ ውስጥ እንዲወድቁ ማድረግ ሳይሆን የማይከፍሉት እንዲከፍሉ መረቡን ማስፋት ነው ያለበት፡፡
ሁሉም የዜግነት ግዴታውን እንዲወጣ ማድረግ ነው ያለበት እንጂ የተወሰኑ የህብረተሰብ ክፍሎችን እንዲጐዱና ለመኖር እንዳይችሉ ማድረግ አይደለም፡፡ አሁን ባለው ሁኔታ ግን ህዝቡ እያማረረ ያለው ይሄንን ነው፡፡ ፍትሃዊ ባልሆነ ሁኔታ ግብር ተጣለብን ነው ምሬቱ፡፡ ይሄ ደግሞ ግልፅ በሆነ መንገድ የግብር አጣጣልና አሰባሰብ ሊታይ ይገባል ወደሚለው ይወስደናል፡፡ ድብቅ መሆን የለበትም፡፡ ሌላው ይሄ ገዢ ፓርቲ ማፅዳት ያለበት ሙስናን ነው፡፡ በተለይ ከዚህ ከግብርና ከሌሎች ነገሮች ጋር በተያያዘ ዛሬ ከፍተኛ ሙስና እየተፈፀመ ነው፡፡ በ2009 እ.ኤ.አ ወደ 15 ቢሊዮን ዶላር ከዚች ደካማ ሀገር ወደ ውጭ ወጥቷል የሚል ሪፖርት ቀርቦ ነበር፡፡ ይሄ የገዢው ፓርቲ ባለስልጣኖች ሊያፀዱት የሚገባ ተግባር ነው፡፡ እነሱ የሚነግሩን እዚህ ቦታ የ5 ሺህ ብር ሙስና ተፈፅሟል የሚለውን ነው፡፡ እኛ ግን ማወቅ የምንፈልገው ትላልቆቹን አሳዎች ነው፡፡ ከተማ ውስጥ ያሉት የገዢው ፓርቲ ትላልቅ ባለስልጣኖች ምን እያደረጉ እንዳለ ህብረተሰቡ ያውቃል፤ የማን ህንፃ እንደሆነ፣ የትኛው የገዢው ፓርቲ አመራር ቦታ እንደሆነ ያውቃል፡፡ ስለዚህ ቤቱን የማፅዳት ስራ ከራሱ መጀመር አለበት፡፡
ስልቻ ተበላሸ፡፡ ምኑጋ? ሲነፋ፡፡ ሲነፋ አይደለም፣ መጀመሪያ ሲገፈፍ ነው
ከዕለታት አንድ ቀን፤ አንድ ሰው፣ ለወዳጆቹ የሚከተለውን ደብዳቤ ፃፈ፡፡ ኑ አቃብሩኝ ዛሬ የጥንቱ የጠዋቱ ወዳጃችን አቶ “ማኅበራዊ-ብስለት” (Common Sense) የቀብሩ ሥነ ስርዓት ስለሚካሄድ ቀብር ላይ ተገኝታችሁ አብረን እንቀብረው ዘንድ ጥሪዬን አቀርባለሁ፡፡ እንደምታውቁት አቶ “ማህበራዊ-ብስለት” የሁላችንም የረዥም ጊዜ ወዳጅ ነው፡፡ ዕድሜውን ማንም አያውቅም፡፡ ምክንያቱም ከልጅነቱ ጀምሮ በቢሮክራሲው ቀይ-ጋዲ (bureaucratic red tape) በየጊዜው እየተተበተበና እየታሠረ በመኖሩ ነው፡፡ ትቶልን የሄደው ቅርስ ግን አይረሴ ትምህርት ነው፡፡ ይኸውም፡- ከዝናብ መቼ መውጣትና መጠለል እንዳለብን በጠዋት የተነሳች ወፍ በጊዜ ቀድማ ትል መያዝና መብላት እንደምትችል ህይወት ሁሌ አልጋ በአልጋ እንዳልሆነችና ሁሌም ሚዛናዊ ሆኖ እንደማናገኛት ምናልባት ጥፋቱ ከኔ ነው ብሎ ማሰብ እንደሚገባ፡፡ “ማኅበራዊ-ብስለት” በህይወት ሳለ፣ ህይወትን ቀለል አድርጎ የሚያይ ከመሆኑም በላይ፤ “ከምታገኘው በላይ አታውጣ! አታጥፋ” የሚል የፋይናንስ ስትራቴጂ እየተከተለ ነበር የሚኖረው፡፡
በተጨማሪም አዋቂዎች እንጂ ልጆች ኃላፊነት እንደሌለባቸው እንድንገነዘብ አስተምሮናል፡ “ማኅበራዊ - ብስለት” ጤንነቱ ድንገትና በፍጥነት መታወክ የጀመረው ለመልካም ታስበው የተፀነሱት ህግጋትና ደምቦች ከታወጁ ቀን ጀምሮ ነው፡፡ ይኸውም፤ አንድ የ6 ዓመት ህፃን የክፍል ጓደኛውን ፆታዊ ጥቃት አድርሶባታል ተብሎ ሲከሰስ፣ አስተማሪ ተማሪ አባረረ ተብሎ ሲከሰስ፣ ወላጆች ልጆቻቸውን በግብረ-ገብነት ገርተው መያዝ ሲገባቸው፤ አስተማሪዎችን ሲወቅሱ፤ ወላጆች የተማሪዎችን የፀጉርና የፊት-ቅባት አጠቃቀምን፤ እንዲሁም የአስፕሪን አዋዋጥን በተመለከተ የምክር አገልግሎት ያገኙ ዘንድ ት/ቤት ድረስ ሲጠሩ፤ ያም ሆኖ ሴት ልጃቸው ማርገዝዋንና ማስወረድ እንደሚያስፈልጋት ሳይነገራቸው ሲቀሩ፤ “ማኅበራዊ-ብስለት” ታሞ አልጋ ላይ ዋለ! እጅግ በሽታው የባሰበትና መኖር ያስጠላው ደግሞ፤ ቤተክርስቲያኖች የንግድ ቦታ ሲሆኑና ወንጀለኞች ወንጀል ከተፈፀማባቸው፤ ከተበዳይ ወገኖች ይልቅ፤ ምቾትና እንክብካቤ ሲደረግላቸው ሲያይ ነው፡፡ ህይወት እጅግ በጣም ከፍታ ውጪ-ነብስ፣ ግቢ-ነፍስ የሆነበት ደግሞ፤ ዘራፊ ወሮ-በላ፤ ሰው ቤት ገብቶ ባለቤቱ መከላከል ሲያቅተውና ዘራፊው ራሱ ዘርፎ ሲያበቃ፣ ራሱ ከሳሽ ሆኖ ሲገኝ ነው! በመጨረሻ ፍፁም ተስፋ የቆረጠውና ለጣር የበቃው ግን፤ በአሁኑ ዘመን፣ እንፋሎቱ እየተነነ ያለ ቡና ትኩስ መሆኑን መገመት ያቃታት ሴት ሲያይ ነው፡፡
ትንሽ እጭኗ ላይ ጠብ ስታደርግ ዋጋውን አገኘች!! “ማኅበራዊ ብስለት” ሲሞት፤ አምስት ልጆቹን እዚህ አገር ትቶ ነው የሄደው፡፡ ሦስቱ የእንጀራ ልጆቹ ናቸው፡፡ ስማቸውም - (የመጀመሪያው) መብቴን አውቃለሁ (ሁለተኛው) አሁኑኑ እፈልገዋለሁ (ሦስተኛው) ጥፋተኛው ሌላ ሰው ነው (አራተኛው) እኔ ተበዳይ ነኝ (አምስተኛው) ምንም ሳልሠራ ክፈለኝ፤ ይባላል፡፡ ብዙ ሰዎች ቀብሩ ላይ አልተገኙም፡፡ ምክንያቱም “ማኅበራዊ-ብስለት” መሞቱን አላወቁም፡፡ አሁንም “ማኅበራዊ-ብስለትን የምታስታውሱት ካላችሁ ይህንን ልቅሶ ላልሰሙ አሰሙ፡፡ ካልሆነ፤ ከብዙሃኑ ጋር ምንም ሳትሠሩ፣ እጃችሁን አጣጥፋችሁ ተቀመጡ፡፡ የጥንት ወዳጃችሁ በማናቸውም ህይወታችን ረገድ፣ በየእርከኑ ከሚያጋጥመን ውሽንፍር-አዘል ዝናብ የምናመልጥበትና የምንጠለልበት ልዩ ብስለት ያሻናል፡፡ ጊዜን ለይተን፣ በጠዋት ነቅተን፣ ግባችንን ለመምታት የጧት - ተነሽ (ማላጅ - Early – riser እንዲሉ) መሆን ይገባናል፡፡ ዘርቶ፣ አጭዶ፣ ወቅቶና ጐተራ ከቶ፣ ከዚያም አብስሎና ቆርሶ፣ የሚያበላንና የሚያኖረን ከራሳችን በቀር ማንም የለም፡፡ የባዕድ አንጐል እንጂ የባዕድ እጅ ማየት የለብንም፡፡ የመተሳሰብ፣ የመቻቻል፣ የመማማር ክህሎት መጀመሪያ አንቀጽ፤ እኔ ተሳስቼስ ቢሆን? የማለት ትሁት ብስለት ነው፡፡
“ተጣልቶ ለመታረቅ የማይችል ወይም የማይሻ፤ ካብ - አይገባ - ድንጋይ ነው፡፡ ሳይጣላ የሚታረቅም ያለዕዳው ዘማች ነው” ይላሉ አበው፡፡ አንድ ብስለት ይሄን ማወቅ ነው፡፡ የብስለት ሌላኛው እጁ ሰው ከሰው መቻቻሉ ነው፡፡ ሎሬት ፀጋዬ በ”ነይ መርካቶ” ግጥሙ እኒህን መስመሮች ለግሶናል-እንድንቻቻል፡- “በአራዳው ጊዮርጊስ ፈረስሽ፣ ተንጠራርተሽ እስከአንዋር “ኪራራ ይሶን” ጥሪሽን፣ አሸጋግረሽ “በአላህ አክበር” በአባ መቻል ላይ ድልድይሽ፣ ታጅበሽ እስካማኑኤል ዳር በአባ መቻል ላይ ድልድይሽ፣ ታጅበሽ እስካማኑኤል ዳር መርካቶ ነይ እንደገና፤ ፀሎታችን ይታደግሽ ምርቃታችን ያካብትሽ፣ የከርታቶች መጠለያ መርካቶ ያዲሳባ አድባር ከሰባት ቤት ጉራጌሽ ቤት፣ ከኦሮሞሽ አውድማ ዳር ከወሎሽ ጀበና መጀን፣ ከጊሚራው በርሽ አፋር ከአማራሽ የሰብል አውጋር፣ ከጎጃም በረንዳሽ ግንባር እንደገና ነይ መርካቶ፡፡ ሌላው ብስለት የወራሽና አውራሽ መንገዳችን ነው፡፡ አዲሱ አሮጌውን መተካቱ፣ ገፍቶ መጣሉ ወይም ከናካቴው ማጥፋቱ፤ ያለና የነበረ ዲያሌክቲካዊ ሀቅ ነው፡፡ “በሕግ አምላክ”፣ “በንጉሥ አምላክ!” ብሎም ቢሆን፤ መግፋት የተለመደ ነው፡፡
“ወድቆ በተነሳው ነው ተነስቶ በወደቀው ባንዲራ የሚባለው?” ትላለች አንድ የሎሬት ፀጋዬ ገ/መድህን ዕብድ ገፀ-ባህሪ! ስለመተካካት ስናስብ አንድ አንድ መሠረታዊ ነቁጦችን ልብ እንበል፡፡ “ከአንተ ቀድሞ በነበረው ባለሥልጣን ወይም አባት ሰው፤ የተለየሁ ነኝ ብለህ ታምን ይሆናል፡፡ ሆኖም እያደግህ ስትሄድ እስከወዲያኛው ቆራጥ ካልሆንክ ተፃርረኸውና አምፀኽበት የነበረውን አባትህን ትሆናለህ” ይላል አንድ የፖለቲካ ፀሀፊ፡፡ አባትህን መተካት በአያሌው ያንተን ፅንዓት ይጠይቃል፡፡ የሚያስከፍለው ዋጋ አለ፤ ሲል ነው፡፡ “ውሎ አድሮ አንተ የራስህን አባት መሆንህን አትርሳ! ስለዚህም ዞረህ ዞረህ መከላከያህን መክነህ፣ ጭምብልህን አውልቀህ ያው የትላንቱ ጣረ-መንፈስ ማለትም፤ አባትህ፣ ልማድህና ታሪክህ-መልሶ መምጣቱ ላይቀር፤ ሌላ አንተነትህን ለመፍጠር ስትፍጨረጨር ዕድሜህን አትፍጅ” የሚለውን አፅንዖት ይሰጠዋል ያው ፀሀፊ፡፡ ሆኖም አንድን ዕውነት ዋና መልሕቅ አድርጐ ጠንካራ አደራ ያሰፍራል፡፡
በግጥም ስናስቀምጠው የቁም ነገሩ ቡጥ የሚከተለው ነው፡፡ “አየህ፤ ከትላንትህ ተጋጭተህ፣ ትላንትናህ ላይ አምፀህ ጉልላት አናት የወጣህ፤ ግርጌህ ያሉትን አትርሳ፤ ከቶም ዐይንህን አትንቀል አመፃ ያንተው ቅጂ ነው፣ በተከሉት የሚተከል! ይነሳሉ፤ ያው እንዳንተው አንድም ዕድል አትስጣቸው፤ ካይንህም አታርቃቸው ወንድሜ ዕንቅልፍ አይጣልህ፣ መንገዱ ያንተው መንገድ ነው!!” በሀገራችን ረጅም የፖለቲካ ሂደት ውስጥ አንዳንድ ከመሠረቱ የተበላሹ ስህተቶች እንደጥቁር ጥላ ይከተሉናል፡፡ እንደ ዲሞክራሲ፤ እንደ ኤትኒክ-ፌዴራሊዝም፣ ስለ ጠረጴዛ ውይይት፤ ማለትም ስንታረቅና ስንጣላ፣ ስንደራደርና ስንግደረደር ብስለት ለማጣታችን፣ እንደምርጫ፣ እንደ ዕርቅና ሽምግልና ያሉ፤ አንጓ አንጓ ጉዳዮች ከነእንከናቸው ያሳድዱናል፡፡ መሻሻል፣ መቃናት፣ ፈር-መያዝ አለባቸው፡፡ “አሳማ ነው እንጂ ጨዋ ወደ ትፋቱ አይመለስ” ይላል ገጣሚው፡፡ ከውሉ፣ ከመሠረቱ ያለውን መርምሮ፣ “ካፈርኩ አይመልሰኝ” ሳይሉ፤ ማቃናት ደግ ነው፡፡ ለዚህም፤ “ስልቻ ተበላሸ፡፡ ምኑጋ? ሲነፋ፡፡ ሲነፋ አይደለም፡፡ መጀመሪያ ሲገፈፍ ነው”፤ የሚለውን ተረትና ምሳሌ ልብ ማለት መልካም ነው፡፡