የአንድ ቅኔ ት/ቤት ተማሪዎች ቅኔ የሚዘርፉበት እለት ነው፡፡ ከየደብሩ፣ ከየቅኔ ትምህርት ቤት ሁሉ አንቱ የተባሉ ሊቆች ተጠርተው መጥተዋል፡፡ ተማሪዎቹ ምን ያህል እንደተማሩና እንደረቀቁ ለማዳመጥና ለመመዘን፣ እግረ-መንገዳቸውንም የነሱ ዘመነኛ የሆኑ የቅኔ መምህር፣ ምን ያህል እንዳስተማሩ በማየት ከራሳቸው ጋር ሊያነጻጽሩ ነው፡፡ በተማሪዎቹ መካከል ፉክክር እንዳለ ሁሉ፣ በመምህራኑም መካከል የእኔ እሻል እኔ እሻል ውድድር አለ፡፡ በጥንቱ የቅኔ ትምህርት ይትባህል፣ አለቃ እገሌ ዘንድ የተማረ፣ መምህር እገሌ ዘንድ ቅኔ እየዘረፈ መባል ብዙ ስምና ክብር አለው፡፡ በዘመናችን ሲታሰቡ ዶ/ር እከሌ የተባለ ፕሮፌሰር ጋር ነው ያጠናሁት እንደማለት ነው፡፡ ወይ ዛሬ- የዚህ school of thought ተከታይ ነኝ እንደሚባለው-የዚህ ደብር ተከታታይ ነኝ - እንደማለትም ይሆናል፡፡ ከተማሪዎች መካከል አንድ ሃይለኛ ተማሪ አለ፡፡ መምህሩ ሳይቀሩ ይፈሩታል፡፡ ታዲያ የዚያን ዕለት መምህሩ በበኩላቸው ችሎታቸውን ለማሳየት ያህል ቅኔውን ሲዘርፉት፣ አንድ ላላ ተደርጎ ሳይረገጥ መነበብ ያለበትን “ታምረሃ” (የተዓምር ድርጊት) የሚል ቃል የኔታ እርግጥ አድርገው “ታምረሃ” ብለው ያነባሉ፡፡ ይሄኔ ያ ጎበዝ ተማሪ “የኔታ ልመልስልዎት” ይላቸዋል፡፡ የኔታ አፍረውም ተናደውም ቢሆን ምሬታቸውን ዋጥ አድርገው ሲያበቁ፤ “እሺ የእኔ ልጅ፣ መልሰኝ” አሉ፡፡ “ታምረሃ” አይጠብቅም ያላሉት፡፡ ይላቸዋል፡፡ የኔታም አላልተው በድጋሚ ይሉታል፡፡
በነዚያ ሁሉ ታዋቂ መምህራን ፊት ተማሪያቸው ስህተት ስላገኘባቸው በጣም ተናደዋል፡፡ ስነ-ሥርዓቱ ሁሉ አለቀና እንግዶቹ ሁሉ ተሸኙ፡፡ የየኔታ ቤት አፋፍ ላይ ነው፡፡ የጎበዙ ተማሪ ቤት ታች ሜዳው ላይ ነው፡፡ ለተማሪው የየኔታ ቤት ቁልጭ ብሎ ካፋፍ ይታየዋል፡፡ የኔታ ጠዋ ማለዳ ተነስተው እደጃቸው ካለው የወይራ ዛፍ ቅርንጫፍ ቆርጠው አርጩሜ መልምለው፣ በጋቢያቸው ሸፍነው ቁልቁል ሲወርዱ ተሜ ያስተውላቸዋል፡፡
ት/ቤት እንደተለመደው የኔታ፣ ተማሪዎቹ ቅኔ እንዲዘርፉ ሲመሩ፣ ሳያውቁ ያሉት አስመስለው የትናንትናውን “ታምረሃ” የሚል ስህተት በመድገም ተረግጠው አነበቡት፡፡ ተሜ ግን እንደ ትላንቱ “ልመልስዎት” ሳይላቸው ጭጭ አለ፡፡ የኔታ ትንሽ እንደ መናደድ ብለው፣ አሁንም ያችን “ታምረሃ” ረገጥ አድርገው ተናገሯት፡፡ ተሜ አሁንም ጭጭ፣ የኔታ በጣም ተናደዱ፤ ጮክ ብለው፤ በጣም ረግጠው “ታምረሃ!” አሉ፡፡ ተሜ አቀርቅሮ እረጭ፡፡ የኔታ ትዕግስታቸውን ጨርሰው፤
“አንተ አትመልሰኝም እንዴ?” ሲሉ ጠየቁት በጋለ-ቃል፡፡
ተማሪው ሲመልስ፤
“አይ የኔታ፣ ይቺ እንኳ ውስጠ-ወይራ ናት” አላቸው
ውስጠ-ወይራ ታሪካዊ አመጣጧ ይሄ ነው፡፡
***
በረዥም ጊዜ ታሪካችን ውስጥ በሀገራችን የሚካሄድ ብዙ ውስጠ-ወይራ ነገር አለ፡፡ ስህተት የሚሰራ ሞልቷል፡፡ ስህተት እያየ ውስጠ-ወይራ ናት ብሎ ጭጭ የሚልም አንድ አገር ነው፡፡ የትላንቱን ቂም ለመወጣት እንደ የኔታ አውቀው ተሳስተው፣ “አትመልሰኝም” ወይ?” የሚሉም አያሌ ናቸው፡፡ በስህተት ከማፈርና ከመናደድ፣ ብሎም ለአርጩሜ ከመዘጋጀት ይልቅ፣ ስህተትን ለማረም ዝግጁ መሆን ቢችሉ አገራችን ከስንት ህመም በዳነች ነበር፡፡ ይህ ድክመት በሁሉም የህይወት መስክ ሲንፀባረቅ ይታያል፡፡ በተለይ ግን በፖለቲካው መድረክ ላይ ተሰማርተው የተንቀሳቀሱም ሆነ የሚንቀሳቀሱ ግለሰቦች፣ ቡድኖችና ፓርቲዎች ዕድሜያቸው ለአካለ-ትግል ከደረሰበት ጊዜ አንስቶ የሚታይባቸው መሰረታዊ የድክመት ጠባይ አለ፡ ፖለቲካዊ ሸፍጥ፣ ስቶ ማሳሳት (Disinformation) አድር-ባይነት፣ አስመሳይነት (Hypocracy)፣ የባዶ ሜዳ ዛቻ፣ ዕብጠት፣ ፖለቲካዊ አክራሪነት፣ መቻቻልን ከሽንፈት መቁጠር፣ እኔ የሌለሁበት ማህበር ጥንቅር ብሎ ይቅር ማለት፤ ማጋለጥ፣ ማጋፈጥ፣ ለጠላት አሳብቆ ማስመታት፣ ታክቲካል ግንኙነትና ጡት መጣባትን አለመለየት፣ ህጋዊ ትግልን ዲፕሎማሲንና ህቡዕ ትግልን (Clandesisne struggle) ወይ አጥርቶ አለማወቅ አሊያም አንዱን ከአንዱ ጋር ማምታታት፣ እርስ በርስ እየተሻኮቱ አገርንና ህዝብን እርግፍ አድርጎ መርሳት፣ መሸመቅ፣ ያታግላል በሚል ምክንያት ብቻ አዲስ መፈክር ማውጣት ወዘተ.
እንግዲህ ከዚህ በአንዱ፣ በጥቂቱ ወይም በሁሉም የተነሳ እስካሁን የሚታየው የትግል ስልት ሁሉ ውስጠ-ወይራ አለበት፡፡ “ጠጅ የለመደች ገንቦ፣ ያለጠላ አታድርም” እንዲሉ መልኩ ይለዋወጥ እንጅ በውስጠ- ወይራ የማያምን ፓርቲ፣ ማህበር፣ ድርጅት፣ መሪ፣ ካድሬ፣ ታጋይ የለም ለማለት ያስደፍራል፡፡ እርግጥ መጠቅለያው ይለያያል፡፡ ዞሮ ዞሮ ግን በማህበራዊ ግንኙነታን ውስጥ ውስጠ-ወይራ እንደማይጠፋ ሁሉ በየፓርቲው ፕሮግራም፣ በየቡድኑ ታክቲክና ስትራቴጂ፣ በየስምምነት ፊርማው፣ በየጋራ ግንባር ውይይት ውስጥ ሁሉ በገዛ ወገን ላይ ሳይቀር ውስጠ-ወይራ አለች፡፡
ብዙ ህይወት የጠፋባቸው፣ ብዙ ቁርሾ የተፈራባቸው፣ ለዘመናት የማሻሩ የሚባሉ ቁስሎች የተፈጠሩባቸው ዓመታትን አይተናል፡፡ በነዚህ ውስጥ ከሰራነው ስህተት ራሳችንን ማረም የቻልን ስንቶች ነን? ብሎ ለጠየቀ ሰው የሚያገኘው መልስ ግን እጅግ መንማና ቁጥር ነው፡፡ ወዳለፉት ስህተቶቻችን መለስ ብለን እንድናይ እሚያግዘን አንድ ፍቱን መሳሪያ አለ፡፡ ታሪክን በጽሁፍ ማስቀመጥ፡፡ ትንሽም ሆነ ትልቅ ታሪክ ጽፎ ማስቀመጥ፡፡ ሁሉ በሚዋሃድበት ጊዜ የሚጣረሰው ተዋዶ፣ የተሳሳተው ታርሞ፣ አንድ ቀን ሙሉ ታሪካችን አደባባይ ይወጣል፡፡
ቶማስ ኤዲሰን፤ “ከሰራኋቸው ኤክስፐርመንቶች ሁሉ ውጤት አግኝቻለሁ፡፡ ሁሉም ስህተት ናቸው፡፡ ይህ ግን ትልቅ ድል ነው፡፡ እስካሁን ድረስ እንኳን 138 እኔ ባሰብኩት መንገድ የማይሰሩ መንገዶች መኖራቸውን ተምሬአለሁ፡፡” ይለናል፡፡
ከላይ የተጠቀሱት ድክመቶች እስካሉ ድረስ ደግሞ የኢትዮጵያ ፖለቲከኞችን እጣ ፈንታ ከወዲሁ መናገር የሚያዳግት አይሆንም፡፡ ጊዜያዊ አሸናፊ ብቅ ይላል፡፡ ይኸው አሸናፊ አንድ ሰሞን ያለፈውን ሲረግም፣ አንድ ሰሞን መጪውን እቅዱን ሲያስተዋውቅ ይከርማል፡፡
ከዚያ “ብቻውን የሚሮጥ የሚቀድመው የለ፣ ብቻውን የሚሟገት የሚረታው የለ” እንደተባለው ተረት ይሆናል፤ ነገሩ ሁሉ፡፡ ከዚያ “ስለእኔ ተሰብሰቡ”፣ “በእኔ እመኑ” “እኔ ቀናኢ” (እኔ ቀናተኛ አምላክ ነኝ) እያለ ሰውን ሲያፈጋ ይቆያል፡፡
ሰነባብቶ የአሸናፊነት ሰንጠረዥ ላይ ያለው ጠቋሚ መስመር እንደገና ማሽቆልቆል ይጀምራል፡፡ ሌላው ባለጊዜ ደግሞ ለሌላው ጊዜ አሸናፊነት የያንኑ ማንነቱን፣ ያንኑ ውስጠ ወይራውን እንደያዘ መድረኩ ላይ ብቅ ይላል፡፡ ቀለበታዊ ሂደቱ ይቀጥላል፡፡ “ራሱን የማይገዛ፣ ሀገር አይግዛ” የሚባለው ተረት የዋዛ አይደለም፡፡ ራስን መመርመር፣ ማረም፣ ስህተትን መቀበል፣ መሳሳትን በሰው ፊት ማመን፣ በጋቢው የተሸፈነውን ወይራ ለመስበርም ሆነ ወደፊትም ከነጭራሹ ከዛ ተቆርጦ እንዳይመለመል ለማድረግ ወሳኙ እርምጃ ነው፡፡ አለበለዚያ፤“ከእትብት ጋር የወጣ አመል፣ ከከፈን ጋር ይቀበራል” ማለት ብቻ ይሆናል፡፡