ሁለተኛ ክፍል

      ሐ. በዓሉ ግርማ
በዓሉ ግርማ በዐማርኛ ልቦለድ ታሪክ የታወቀ ብቻ ሳይሆን፣ ለጥበቡ ሰማዕትነትን የከፈለም ነው። በዓሉ፣ በኢላባቡር ክፍለ ሀገር ሱጴ ውስጥ በ1928 ዓ.ም. ተወለደ። የ፩ኛ ደረጃ ትምህርቱን በልዕልት ዘነበወርቅ ትምሕርት ቤት ተከታትሏል፤ ፪ኛ ደረጃን የተማረው ደግሞ በጄኔራል ዊንጌት ትምህርት ቤት ነው። በትምህርቱ ትጉሕ ስለነበረ፣ በሁለተኛ መልቀቂያ ፈተና ባስመዘገበው ከፍተኛ ነጥብ የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ተማሪ ለመሆን በቅቷል። በዩኒቨርሲቲ በመጀመሪያ ዲግሪው ያጠናው ሥነፖሊቲካልና የዓለም አቀፍ ግንኙነት መስክ ነበር። ከአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የመጀመሪያ ዲግሪውን ካገኘ በኋላ፣ በተመሳሳይ የሙያ መስክ በውጪ ሀገር ተምሮ ሁለተኛ ዲግሪውን አግኝቷል።
ከደረሳቸው በርካታ ልቦለዶች መካከል ከአድማስ ባሻገር የተሰኘው ሥራው በኢትዮጵያ ሥነጽሑፍ ታሪክ እንደ ቀዳሚ ዘመናዊ ልቦለድ ይታያል። ይህ መጽሐፍ ታትሞ ሲወጣ ነው ሊቃውንቱ «አሁን ስለኢትዮጵያ ልቦለድ መነጋገር እንችላለን» አሉ እየተባለ የሚነገረው። ከአድማስ ባሻገር  ዓለማቀፋዊ አድናቆት አትርፎ፣ በሩስኛ ቋንቋ ተተርጉሞ ለመስኮባውያን አንባብያንም ቀርቧል። ከዚህ መጽሐፍ በተጨማሪ፣ የሕሊና ደወል (በኋላ ተሻሽሎ ሐዲስ የተባለው)፣ የቀይ ኮኮብ ጥሪ፣ ደራሲው እና ኦሮማይ የተሰኙ ረጃጅም ልቦለዶችን ደርሷል።  ይህ ዕውቅ ደራሲ፣ አጫጭር ልቦለዶችም እንዳሉት ይታወቃል። ለምሳሌ፣ ጭጋግና ጠል በተባለው መድበል ውስጥ «የፍጻሜው መጀመሪያ» በሚል ርእስ አንድ አጭር ልቦለድ አስነብቦናል።  
በበዓሉ ልቦለዶች ውስጥ ዓለማት የስሜት ብርሃን ለብሰው የሚከሰቱ ናቸው። ትረታውን የሆነ ተራኪ የሚነግረን ሳይሆን፣ ራሳችን በዐውደ ዓለሙ ላይ በአካለ ሥጋ ተገኝተን የምንከታተል እስኪመስለን ድረስ ዓለማት ግልጽና ክሱት ናቸው። የሚከተለውን መቀንጭብ እንመልከት፤  
ከባድ ዝናብ ያረገዘው የሀምሌ ሰማይ አጣዳፊ ምጥ ይዞት በጣር ያጉረመርማል። አዲስ አበባ ጥቁር የጉም ብርድ ልብስ ለብሳለች። በጥፊ የሚማታ፤ ቀዝቃዛ ስለታም ንፋስ እያፏጨ የሽምጥ ክንፍ አውጥቶ ይበራል። ዛፎችና ቅጠሎች የዛር ዳንኪራ እየረገጡ ይወዛወዛሉ።
ጠብ ያለሽ በዳቦ እያለ ሲፎክር ከመጣው አህያ ከማይችለው ዝናብ ለማምለጥ እግረኞች ወደየቤታቸው ወይም መጠለያ ካለው ሱቅ ለመጠጋት ይሮጣሉ፤ ወፎች ጫጫታቸውንና እልልታቸውን ትተው ወደየጎጆአቸው ይበራሉ። ሁሉም ወደሰማይ እያዬ ሲሮጥ፤ ሽብር የመጣ ይመስል ነበር።  
ያለርህራሄ በጥፊ የሚማታው ንፋስ አቧራ አንስቶ እሰዉ አይን ውስጥ እየሞጀረ፤ የሴቶችን ቀሚስ ወደላይ እየገለበና ጃንጥላቸውን ለመንጠቅ እየታገለ መንገደኞችን ይተናኮላል። ንፋሱ ከራሱ ላይ የነጠቀውን ባርኔጣ የሚያባርር አንድ መላጣ ሰው አይቶ አበራ ፈገግ አለ። ከታች የሚመጣ አንድ ሰው ባርኔጣውን ባይዝለት ኖሮ ሰውዬው መቆሚያ አልነበረውም።
የበዓሉ ልቦለዶች ስሜት የሚያናውጡት በሐሳባዊ አቀራረብ አይደለም፤ ይልቅስ ተጨባጭ በመሆናቸው የእውነታ መልክና ገጽታ ተላብሰው ነው። ለዚህም ነው፣ በዓሉ የእውነታዊነት ልቦለድ ፈር ቀዳጅ ነው የሚባለው።

ጋዜጠኝነትና ሥነጽሑፍ በበዓሉ ግርማ ድርሰት
በዓሉ ግርማ፣ በጋዜጠኝነት ሙያም ስሙ የተጠራ ነበር። «የዛሬይቱ ኢትዮጵያ» ጋዜጣ አዘጋጅ ሆኖ ሠርቷል፤ የ«መነን መጽሔት» አዘጋጅም ነበር። «አዲስ ረፖርተር» መጽሔትን በአዘጋጅነት በመምራትም ስሙን ተክሎ ያለፈ ሰው ነው። «አዲስ ሪፖርተር» የዓለም አቀፍ መስፈርትን የሚያሟላ ብቃት ያገኘው በበዓሉ አዘጋጅነት ዘመን ነበር። በጋዜጠኝነት ሙያ በኢትዮጵያ ራዲዮ መሥራቱም ይታወቃል።
በኋላ ግን ጋዜጠኛ አልነበረም። በሙያው ላይ ያልቀጠለው፣ ምናልባት፣ ከነበረበት የኃላፊነት ደረጃ እንዲሁም በወቅቱ ከነበረው የትምህርት ደረጃው ከፍተኛነት የተነሳ ሊሆን ይችላል። በሚንስቴር ደረጃ የነበረ ሰው በጋዜጠኝነት ደረጃ ተመልሶ ለመሥራት የኃላፊነት ደረጃው አይፈቅድም። ይሁን እንጂ፣ ከሙያው ጋር የነበረው ፍቅር እስከ ኦሮማይ ድረስ ጅራቱን አንቆ ይከተለው እንደነበር እንመለከታለን። ኦሮማይ ልቦለድ ብቻ አይደለም፤ ዘጋቢ ፊልም ዓይነት ጠባይ ያለውም ነው። ምክንያቱም፤
ትኩረቱ በአንድ ወሳኝ ታሪካዊ ፕሮግራም ላይ ያነጣጠረ ነው። በቀይ ኮከብ ዘመቻ ነባራዊ ተግባራት ላይ ካሜራውን ደግኖ፣ የፈጣሪ ፍጡራን ያከናወኗቸውን ተግባራት ከሥር … ከሥር … እየተከታተለ በመቅረጽ ነው የሚተርከው።
በውሱን ነባራዊ መልክዓ ምድር ዳራ ላይ አተኩሮ፣ በገሐድ የነበሩ ምስላዊ ትረካዎችን ያቀርባል።
ታሪኩ እውነት ከመሆኑም በላይ፣ በታሪክ የሚታወቁ ሰዎች ናቸው ስማቸው እየተቀየረ፣ በገጸባሕርይነት የተሣሉት። በዘመኑ የነበሩ ሰዎችን አግኝተን የማነጋገር ዕድል ብናገኝ፣ «ፊያሜታ እገሊት ናት፤… ሥዕልም እግሌ ነው፤ … እያሉ፣ የፈጣሪ ፍጡራን የሆኑ ሰዎች ይነግሩን ነበር።
ተራኪው ጋዜጠኛ ነው።
እነዚህ ጉዳዮች የጋዜጠኝነት ሙያ በበዓሉ ውስጥ ካሳደረው የክሂሎት ተፅዕኖ የመነጩ ናቸው።
ለነገሩ፣ የበዓሉ ልቦለዶች ወደ ኣማናዊ ዓለም ተጠግተው የዘጋቢ ፊልም ጠባይ የተላበሱ ናቸው። ኦሮማይ ደግሞ፣ ከታሪካዊ እውነታው ጋር ሲገናዘብ የበለጠ ዘጋቢ ፊልም የመሆን ጠባዩ ጎላ። ይህ ብቃት የበለጠ እውን የሚሆነው ደግሞ በሙያው ሠልጥኖ፣ ልምድና ክሂሎት ካዳበረ ጠንቃቃ ጋዜጠኛ ነው። ለዚህ ነው፣ በዓሉ በአካሉ ከጋዜጠኛ ቢሮ ቢርቅም፣ ሙያው ግን ጥበቡን እያበለጸገለት ቀጥሏል ማለት ያለብን፤ ሙያና ጥበብ አንገትና ክታብ ሆነዋል፤ ሙያው አንገት አካሉን ገንብቷል፤ ክታቡ አካሉን አስጊጦታል።  
መ. ደምሴ ጽጌ
ደምሴ ጽጌ ታኅሳስ 21 ቀን 1943 ዓ.ም. በአዲስ አበባ ከተማ ነው የተወለደው። የ፩ኛ ደረጃ ትምህርቱን በስብስቴ ነጋሢ ተከታትሎ፣ የሁለተኛ ደረጃ ትምህርቱን ደግሞ በሽመልስ ሀብቴ ፪ኛ ደረጃ ት/ቤት አጠናቀቀ። ከዚያ በመምህርነት ሙያ ሠልጥኖ፣ ለተወሰኑ ዓመታት ከሠራ በኋላ፣ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ በኢትዮጵያ  ቋንቋዎችና ሥነጽሑፍ የመጀመሪያ ዲግሪውን አግኝቷል። ደምሴ፣ ከመምህርነት ሙያ በኋላ ያመራው ወደ ጋዜጠኝነት ሙያ ነው። ጋዜጠኝነት የጀመረው፣ በቱሪዝም ኮሚሽን ይታትም በነበረው «ዜና ቱሪዝም» ጋዜጣ ላይ ምክትል አዘጋጅ ሆኖ በመሥራት ነው። ከዚያ በኋላ፣ ማስታወቂያ ሚኒስቴርን ተቀላቀለ። በማስታወቂያ ሚኒስቴር «የዛሬይቱ» ጋዜጣ ዋና አዘጋጅ ሆኖ ሠርቷል። ከዚያ፣ በዚያው በማስታወቂያ ሚኒስቴር ወደ «አዲስ ዘመን» ጋዜጣ ተሸጋግሮ፣ የዚህ ጋዜጣ ዋና አዘጋጅ በመሆን ለረጅም ጊዜ ሠርቷል።
ከዚህ ሙያው ጎን-ለጎን፣ የተለያዩ ግለፈጠራ ልቦለዶችን አበርክቷል። መጀመሪያ የልቦለድ እጁን ያሟሸው ፍለጋ በተባለው ኖቬላ ነው። ሌላው ግለፈጠራው ምትሐት የተሰኘው ልቦለዱ ነው። አጫጭር ልቦለዶችንም ይጽፍ ነበር። ለምሳሌ፣ ጭጋግና ጠል በተሰኘው መድበል ውስጥ «ማን ያውቃል» በሚል ርእስ አንድ አጭር ልቦለድ ድርሰት አስነብቦናል። ከግለፈጠራ ሥራዎች በተጨማሪ፣ ከባሴ ሀብቴ ጋር ሆኖ በጣም ተነባቢ የነበረውን የካርንጌን ሥራ ጠብታ ማር በሚል ርእስ ተርጉሞ ለአንባብያን አቅርቧል።
ደምሴ ጽጌ በአርትኦት ሥራውም  ይጠቀሳል። በጋዜጣ አዘጋጅነት ሙያው ከዐበይት ተግባራቱ  አንዱ አርትኦት መሆኑን ማንም አይዘነጋውም። ከዚያ ውጪ የአርታኢነት ብቃቱን የሚያረጋግጥለት በስብሐት ገብረ እግዚአብሔር ሥራዎች ያተመው የአርትኦት አሻራ ነው። በዚህ ተግባሩ፣ የስብሐት የተፈጥሯዊነት አጻጻፍ ይትበሃል ከአንባቢው ማኅበረሰብ ባህልጋር እንዲቀራረብ በማድረግ ረገድ ጉልሕ ሚና መጫወቱን ስብሐት ራሱ መስክሯል። ከስብሐት ምስክርነት ባሻገር፣ በደምሴ አርትኦት የተቃናውን ቅጽና የደምሴ አርታኢነትን አሻፈረኝ ብሎ የታተመውን ቅጽ ልዩነት ተመልክቶ፣ የዚህን ደራሲ የአርታኢነት አሻራ ማጠየቅ ቀላል ነው።  
ሠ. ስብሐት ገብረ እግዚአብሔር
ትግራይ ውስጥ አድዋ አካባቢ በምትገኝ በእርባ ገረድ መንደር ሚያዚያ 27 ቀን 1928 ተወለደ። አባቱ ገብረ እግዚአብሔር ገብረ ዮሐንስ ይባላሉ፤ እናቱ ደግሞ ወይዘሮ መዓዛ ተወልደ መድኅን። በልጅነት ዕድሜው አዲስ አበባ ከዘመድ ዘንድ መጥቶ መጀመሪያ ስዊድን ት/ቤት ተማረ። በኋላ ደግሞ በተፈሪ መኮንን ት/ቤት ተምሯል። በትምህርቱ ውጤታማ ሆኖ፣ ከአዲስ አበባ ዩኒቨርስቲ በትምህርት አስተዳደር የመጀመሪያ ዲግሪውን አግኝቷል። ዲግሪውን እንደተቀበለ፣ በአስፋ ወሰን ት/ቤት ለሁለት ዓመታት ያህል እንግሊዝኛ አስተምሯል። ቀጥሎም በትምህርት ሚኒስቴር የውጪ ትምህርት ዕድል ጽ/ቤት ውስጥ የሕዝብ ግንኙነት ባልደረባ በመሆን አገልግሏል። በኋላም፣ የተባበሩት መንግሥታት የሳይንስና የባህል ድርጅት (ዩኔስኮ) በሰጠው የትምህርት ዕድል በፈረንሳይ ሀገር ተምሯል። ይህን የትምህርት ዕድል ለዘለቄታው ባይገፋበትም፣ ከአውሮፓ የሥነጽሑፍ ባህል ጋር እንዲተዋወቅ ግን ሰፊ በር ከፍቶለታል። ይህንን የምናረጋግጠው በቀጣይ ዘመኑ በድርሰት ቆሌ በመለከፉ ብቻ ሳይሆን፣ ፈረንሳይ ሌቱም አይነጋልኝ ለተባለው ድርሰቱ መጻፍ ዐበይ ማዕከል በመሆኗ ነው። የልቦለዷንም መዋጣት ከሚያሳዩን ጉዳዮች አንዱ Les Nuits d’Addis-Abeba በሚል ስያሜ ወደ ፈረንሳይኛ በመተርጎሟ ነው።
ስብሐት፣ ከምንም በላይ፣ የሚታወቀው በልቦለድ ደራሲነቱ ነው።  ካበረከተልን ልቦለዶች መካከል የሚከተሉትን እንጥቀስ፤
አምስት ስድስት ሰባት እና ሌሎችም ታሪኰች
(1981)
እግረ-መንገድ  (በተለያዩ ቅጾች፤ 1985-
1990)
ትኩሳት (1990)
ሰባተኛው መልአክ (1992)
ሌቱም አይነጋልኝ (1992)
እነሆ ጀግና (1997)
የጋዜጠኛነት ሙያ ተመክሮ ካላቸው የሥነጽሑፍ ደራስያን መካከል ስብሐት አንዱ ነው። ስብሐትን መጀመሪያ ወደ ጋዜጠኝነት ሙያ የሳበው የልብ ወዳጁ የነበረው በዓሉ ግርማ ነው። አንድ ቀን በዓሉ፣ «እዚህ ዝም ብለህ ከቢሮክራሲ ጋር ጊዜህን አታባክን፡፡ … ላንተ ተፈጥሮ የእኛ ሙያ ነው የሚስማማህ” እንዳለው ይናገራል። ከዚያም፣ “እሺ እውነትህን ነው …» ብሎ ከበዓሉ ጋር በማስታወቂያ ሚኒስቴር ሥራ ጀመረ። ስብሐት ከ1946-1947 “የተፈሪ መኮንን አላማ” የተባለ መጽሔት አዘጋጅ ሆኖ እንደሠራም ታሪኩ ይናገራል። ከ1960-1962 ባሉት ዘመናትም የኢትዮጵያ ጀግኖች ማኅበር የእንግሊዝኛው መጽሔት አዘጋጅ ሆኖ ሠርቷል። ለረጅም ዘመናት ታዋቂ በነበረው «የካቲት መፅሔት» ውስጥም ተቀጥሮ መስራቱ ይታወቃል፡፡ በዘመነ ደርግ  ኩራዝ አሳታሚ ድርጅት ሲቋቋም በአርታኢነት አገልግሏል።

ጋዜጠኝነትና ሥነጽሑፍ በስብሐት የድርሰት ሕይወት
ስብሐት የድርሰት ዓለምን የተቀላቀለው በጋዜጠኛነት ነው። ሒደቱን ብንገምት፣ በስኮላርሽፕ ቢሮ በሚሠራበት ዘመን፣ በዓሉ «ላንተ ተፈጥሮ የእኛ ሙያ ነው የሚስማማህ” ብሎ ከወሰደው ጊዜ ጀምሮ ጋዜጠኛ ሆነ፤ የሙያውን ብዕር አነሳ። ሙያው እያደር የመጻፍ ተነሳሽነትን እያሳደገበት ሔዶ፣ የድርሰት ክሂሎት መበልጸግ ቀጠለ። የድርሰቱ ክሂሎት መበልጸግ ተፈጥሮ ያስታጠቀችውን የሥነጽሑፍ ተሰጥኦ አነቃውና፣ ወደ ጥበቡ መድረክ ተሳበ።
ስብሐት በኋላም መነቃቃትና ክሂሎት የፈጠረለትን የጋዜጠኝነት ሙያ አልተወም፤ ሁለቱን እያዋሐደ ቀጥሏል። ለዚህ አስረጂ የሚሆነን፣ በአዲስ ዘመን ጋዜጣ ላይ ይጽፍ የነበረው «እግረ መንገድ» ነው። በጥናት ቢፈተሽ፣ አዲስ ዘመን ጋዜጣ ተፈልጎ የተነበበበት ዘመን ቢኖር፣ «እግረ መንገድ» ይጻፍ የነበረበት ሳይሆን አይቀርም። ይህ የሙያውንና የጥበቡን በተዋህዶ መክበር ያጠይቃል። አምዱ ዋዘኛ ወጎች የሚተረክበት ነበር። በኢ-መደበኛ፣ በንግግር አከል፣እንደዋዛ፣ … ይተረክ የነበረው «እግረ መንገድ» የጋዜጣውን ጣዕም የማር-እና-ወተት ባሕርይ ሰጠው። ሥነጽሑፋዊነት ለጋዜጠኝነት ኃይል ሰጠው ማለት ነው። ይህ ኃይል መመንጫው የጋዜጠኝነት ክሂሎት መሆኑ ደግሞ እርግጥ ነው። በአጭር አባባል፣ ጋዜጠኝነት ሥነጽሑፍን ወለደ፤ ሥነጽሑፍ ጋዜጠኝነትን አጣፈጠ፤ ለጋዜጣው መነበብ ዐቢይ ምክንያት ሆነ። ከዚህ ማጠየቂያ ተነስተን፣ በስብሐት የድርሰት ዓለም ሙያና ጥበብ ተገጣጠሙ፤ ጋዜጠኛና ደራሲ በሁለት አምዶች ቆሙ እንበል።  

ረ. ነቢይ መኮንን
ነቢይ መኮንን ደራሲ፣ ተርጓሚ፣ አርታኢ እንዲሁም ጋዜጠኛ ነው። ነቢይ ዕውቅና ያተረፈው በብዙ ዘርፍ ነው፤ ግሩም ችሎታ ያለው ተርጓሚ ነው። ይህም በተለይ በእንግሊዝኛ ቋንቋ ያለውን ድንቅ ሥነጽሑፍን የመረዳት ችሎታ ያረጋግጣል። ከዚያ በላይ ግን፣ ሥራዎችን ከእናት ቋንቋ ወደ መጥለፊያ ቋንቋ (ዐማርኛ) በመመለስ ሒደት የሚያጋጥሙ በርካታ ተግዳሮቶች የመጋፈጥ ጥንካሬውንም ጭምር የሚመሰክር ነው። ነቢይ አንቱ የተባለ ገጣሚም ነው። ግጥሞቹ ልብን ይመስጣሉ። በተለይ በግጥሞቹ የሚያነሳቸው ርእሰ ጉዳዮች ከአዲስ እይታ የሚፈልቁና፣ ሀገራዊ አንድምታ ያላቸው ናቸው። በዚያ ላይ የተነገረለት አርታኢም ነው። በ«አዲስ አድማስ» ጋዜጣ ለረጅም ዓመታት በአዘጋጅነት ሲሠራ ያበረከተውን አስተዋጽኦ ያስተዋለ ሰው፣ ጠንካራ አርታኢነቱን ለመመስከር ግንባሩን አያጥፍም።  
በርካታ የነቢይ ተደራስያን ነቢይን የሚያውቁት በተለይ በ«አዲስ አድማስ» ጋዜጣ ላይ በሚጽፋቸው ተረቶቹ ነው። ከዶ/ር እንዳለጌታ ከበደ ጋር ባደረገው አንድ ውይይት ላይ እንዳስተዋልነው፣ በበርካታ መቶዎች የሚቆጠሩ ተረቶችን በተጠቀሰው ጋዜጣ ላይ በርእሰ አንቀጽነት ጽፏል። ይህ ለየት ያለ የርእሰ አንቀጽ ይትበሃል ለጋዜጣ የተለየ የተነባቢነት ሞገስ እንዳጎናጸፈው መናገር ይቻላል።
ነቢይ መኮንን በደርግ ዘመን እሥር ቤት ሆኖ፣ Gone with the Wind የተሰኘውን መጽሐፍ ነገም ሌላ ቀን ነው በሚል ርእስ ተርጉሟል። ይህ የትርጉም ሥራ ለየት ያለ ታሪክ ያለው ነው። መጽሐፉን የተረጎመው በቁርጥራጭ የሲጋራ ወረቀቶች መሆኑ አንዱ የሚያስገርም ጉዳይ ነው። Gone with the Wind የማርጋሬት ሚሼል ረጅም ልቦለድ ነው። የመጀመሪያ እትሙ ዋል-አደር ያለ ነው፤ 1936። ዋል-አደር ይበል እንጂ፣ በጣም ተወዳጅ መጽሐፍ ነበር። በጥቂት ወራት ውስጥ በሚሊየን ቅጂዎች የተሸጠ ልቦለድ ነው። በኋላም ወደ ፊልም ተቀይሮ ለተመልካች ቀርቧል። ይህን የመጽሐፉን ተደናቂነት ያነሳነው፣ ነቢይ መኮንን ጠንካራ ሥራዎችን የማጣጣም ሥነጽሑፋዊ ብቃቱን ለማስታወስ ያህል ነው። Gone with the Wind በነቢይ ወደ ዐማርኛ ተተርጉሞ ለሕትመት ቢቀርብም፣ የሳንሱር መቀስ እየተለተለ ጉዳተኛ አድርጎት ነው የታተመው። ከታተመ በኋላም፣ ምንም እንኳን በገበያ ላይ ተፈላጊነት ቢኖረውም፣ ዳግም እንዳይታተም ተፈርዶበት፣ በመጀመሪያ እትም ብቻ እንዲቀር የተደረገ ሥራ ነው።
ነቢይ መኮንን በወርኃ ነሐሴ 30 ቀን 2014 ዓ.ም. በኢትዮጵያ ቤተመዛግብትና ቤተመጻሕፍት አገልግሎት አጋርነት፣ በፍሬንድሺፕ ሆቴል ሦስት የትርጉም መጻሕፍት ተመርቀውለታል። ከሦስቱ አንዱ ራሱ ነገም ሌላ ቀን ነው ሲሆን፣ ሁለቱ ደግሞ የመጨረሻው ንግግር እና የእኛ ሰው በአሜሪካ ናቸው።
ነቢይ ሌላው በጣም የሚደነቅበት የሥነጽሑፍ ጥበብ ሥነግጥም ነው። የተለዩ የሥነግጥም መድበሎች አሉት፤ ስውር ስፌት (በሁለት ቅጾች) እና ጥቁር፣ ነጭ፣ ግራጫ ግጥሞች የተሰኙት ሥራዎቹ የዚህ ጽሑፍ አቅራቢ የሚያውቃቸው ናቸው። «ጁሊየስ ቄሳር»፣ «ናትናኤል ጠቢቡ» እንዲሁም “ማደጎ” የተሰኙ በመድረክና በቴሌቪዥን የቀረቡ የተውኔት ሥራዎችም እንዳሉት ይታወቃል። ባለካባና ባለዳባን  በመሳሰሉ ተውኔቶች ውስጥ በተዋናይነትም መሳተፉን መረጃዎች ያሳያሉ። “ማለባበስ ይቅር” የተባለውንና በኤች-አይቪ ላይ ያተኮረውን የዘፈን ግጥምም የገጠመው እሱ ነው።
ጋዜጠኝነትና ሥነጽሑፍ በነቢይ የድርሰት ዓለም
«አዲስ አድማስ»ን ተወዳጅና ተነባቢ ካደረጉት ዐበይት ጉዳዮች አንዱ ርእሰ አንቀጹ ነው። ርእሰ አንቀጹ በትውፊታዊ ትረታዎች እየተቀመመ ሲቀርብ ኖሯል። ትረታዎቹ ልቦለዶች መሆናቸው ነው፤ ሥነጽሑፍ። ነቢይ መኮንን በጋዜጠኝነት ሙያው የሚታወቀው፣ ከልቦለድ ዓለም ለሙያው ማበልጸጊያ የሚሆኑትን እነዚህን ትረታዎች እያመጣ፣ ሙያንና ጥበብን በማስተቃቀፍ ነው። ጋዜጠኝነቱን ለልቦለዱ ድልድይ ወይም መድረክ እንዲሆን ሲያበቃው፣ ልቦለዱን ደግሞ የጋዜጣውን የተነባቢነት ጸጋ ማጎናጸፊያ አደረገው። በሌላ አባባል፣ ልቦለድ ለጋዜጠኝነት ማጣፈጫ ቅመም ሆነ ማለት ነው። በሁለተኛ ደረጃ፣ ጋዜጣው ትረታዎቹን አትሞ ሲያቀርብ ልቦለዶቹ የሚነበቡበት መድረክ አገኙ፤ ሙያው ለጥበቡ መናኘት አብነት ሆነ። የነቢይም ስም የናኘው ሁለቱ በሚያመነጩት መልካም መዓዛ እየታወደ ነው።
ሰ. ዓለማየሁ ገላጋይ
ዓለማየሁ ገላጋይ በ1960 ዓ.ም. አራት ኪሎ አካባቢ እንደተወለደና፣ በዚያው አካባቢ እንዳደገ ለዚህ ጽሑፍ አዘጋጅ በየምክንያቱ አውግቶታል፡፡ ፩ኛ ደረጃን የተማረው በዳግማዊ ምኒልክ ት/ቤት ነው። ወደ ፯ኛ ሲያልፍ ግን ፈተና ገጠመው፣ አሳዳጊው የነበሩት አያቱ በእኛ ዘር ከዚህ በላይ የተማረ የለምና፣ ይበቃሃል ብለው፣የትምህርት ማዕቀብ ጣሉበት። እናቱ ግን አልተስማሙም፤ ካልተማርክ የማላይህ ሀገር ሔደህ ዱርዬ ሁን ብለው ስለተቆጡት፣ ትምህርቱን በዳግማዊ ምኒልክ ፪ኛ ደረጃ ት/ቤት ቀጥሎ ማጠናቀቅ ነበረበት፡፡ በኋላም፣ በአዲስ አበባ ስኩል ኦፍ ጆርናሊዝም ጋዜጠኝነት አጥንቶ ተመርቋል፡፡ የሥነተግባቦት ባለሙያ ነው እንበል።
የዓለማየሁ መጀመሪያ ቀለም የቀመሱት ሥራዎቹ ዜማ በተሰኘው መድበል ውስጥ የታተሙ ሁለት አጫጭር ልቦለዶች ናቸው፤ «ሙትና ሐውልት» እንዲሁም «ሚዛኑ-ሰብእ ወ እንስሳት» የተሰኙት። በዚያው ቀጥሎ፣ ዛሬ የሙሉ ጊዜ ደራሲ ሆኗል። በዚህ ዘመን በሰፊው ከሚነበቡ ልቦለድ ደራስያን መካከል በግንባር ቀደምትነት የሚጠቀስ ዓለማየሁ ነው። በርካታ ልቦለዶችን ደርሷል፤ አጥቢያ፣ ወሪሳ፣ የብርሃን ፈለጎች፣ ታለ በእውነት ስም፣ ኩርቢት፣ የመሳሰሉትን። ከልቦለዶቹ በተጨማሪ፣ የስብኃት ገብረ እግዚአብሔር ሕይወትና ክህሎት፣ ኢህአዴግን እከሳለሁ፣ የፍልስፍና አፅናፎት እንዲሁም መልክአ ስብሐት የተሰኙ ኢ-ልቦለዳዊ መጻሕፍትን አሳትሟል::
ከጋዜጠኝነት ት/ቤት ተመርቆ ከወጣ በኋላ፣ በቀጥታ የተሰማራው በተመረቀበት ሙያ ነው። የሠራባቸው ጋዜጦች በርካታ ናቸው። “ኔሽን”፣ “አዲስ አድማስ”፣ “ፍትሕ”፣ “አዲስ ታይምስ”፣ እና “ፋክት” ሊጠቀሱ ይችላሉ። በነዚህ የንባብ ሚዲያዎች ላይ ኂሳዊ መጣጥፎችን የሚጽፈው በግንባር ሥጋነት ነበር፡፡ በድርሰቶች፣ በሰዎች አመለካከትና በማኅበራዊ ጉዳዮች ዙሪያ ሙያዊ ዕውቀቱንና የብዕር ክሂሎቱን ተጠቅሞ ትንታኔ ይሰጣል፤ ይተቻልም። ያልታየውን የሚያይ መረር ያለ ኃያሲ ነው። ባጭሩ፣ ዓለማየሁ ጋዜጠኝነትን፣ ደራሲነትንና ኃያሲነትን አስተባብሮ በስፋት የሠራ፣ ወደፊትም ብዙ እንደሚሠራ የምንጠብቅበት ለሚዲያ ባልደረባው፣ ለሥነጽሑፍ ባለካባው ነው።
በዓለማየሁ ሥራዎች ሙያና ጥበብ ምንና ምን ናቸው?
ዓለማየሁ ገላጋይ ራሱን ከጋዜጠኛነት ሙያ አፋቶ ከልቦለድ ጋር የቃልኪዳን ቀለበት ማጥለቁን የዚህ ጽሑፍ አቅራቢ ያምናል፤ አልፎ-አልፎ፣ በሚዲያዎች የሚለቃቸው መጣጥፎች ሳይዘነጉ። ሆኖም፣ አንድ ባል ከሚስቱ ሲፋታ፣ የሚጋራው ባሕርይም ሀብትም እንዳለ ሁሉ፣ ጋዜጠኝነትም ለዓለማየሁ ያጋራው ነገር ይኖራል። ምን?
ዛሬ አያምስልበትና፣ ዓለማየሁ በሙያው ለተለያዩ ጋዜጦች ሲሠራ ነበር። ያ አጋጣሚ ለልቦለድ ጥበቡ ብዙ ትሩፋቶች መቸሩ ግልጽ ነው። አስቀድሞ ነገር፣ ሙያው የድርሰት ክሂሎቱን አበልጽጎለታል፤ ብዕሩን ስሎለታል፤ የድርሰት ክሂሎት አስታጥቆታል። በሁለተኛ ደረጃ፣ ሙያው በተደራስያን ዘንድ ዓይን ውስጥ የሚገባ ብዕረኛ አድርጎታል። ዓለማየሁ (እንደጋዜጠኛ)፣ ከሌሎች ጋዜጠኞች (ለምሳሌ ከስብሐትም ከነቢይም) ተለይቶ እንዲነበብ የሚያደርግ ባሕርይ አለው። ስብሐትና ነቢይ መኮንን በማዝናናት ላይ ያተኩራሉ። ዓለማየሁ ግን ተደራሲን በመተንኮስ የሚታወቅ አምደኛ ነበር (ዛሬም ነው)። ተንኳሽ ርእሰ ጉዳዮችን ያነሳል። እይታው ምን ጊዜም ብርቅዬ ነው፡ በዚያ ላይ፣ ትንኮሳው ልብ በሚያርድ-ትጥቅ የሚያስፈታ የቋንቋ አረር የሚተኮስ ነው። ይህ የአጻጻፍ ባህሉ የተወሰነውን አንባቢ በተቃውሞ፣ የተቀረውን ደግሞ በተደሞ ለንባብ የሚያቁነጠንጥ ነው። ዓለማየሁ ጻፈ ሲባል፣ አንባብያን ጽሑፉን በማደን ሥራ ይጠመዳሉ። ይህ ሁኔታ ለዓለማየሁ የልቦለድ ጥበብ ምንድግና አንዱ ቁልፍ ጉዳይ ነበር።
ጋዜጠኝነት ያተረፈለት ሌላም ትሩፋት አለ፤ የተመክሮ ክምችት ባለጸጋ አድርጎታል። ጋዜጠኛ በነበረባቸው ዘመናት፣ በበርካታ የሀገሪቱ አካባቢዎች ተዘዋውሮ የገበየው ሰብአዊ፣ መልክዓ ምድራዊ፣ ባህላዊ፣ ወዘተ፣ ቁምነገር ለቁጥር ያታክታል። ይህ ግብይት በየዘመኑ ለሚጽፋቸው ልቦለዶች የስሜት፣ የምናብ፣ የጭብጥ፣ … ጥሪትና እርሾ ማስገኘቱን ማን ይክዳል? ባጭሩ፣ ከዓይነተ ብዙ ዐውደ ዓለም የተገበየ የተመክሮ ክምችት፣ በጋዜጣ የታሸ የድርሰት ክሂሎት፣ ከእይታ ብርቅዬነት የተገበየ ተነባቢነት፣ … ዓለማየሁ ከጋዜጠኝነት ሙያው ገብይቶ ለልቦለድ ድርሰቱ በግብአትነት የተጠቀመባቸው ጥሪቶች ናቸው። በዚህ የተነሳ፣ የጋዜጠኝነት ሙያ ለዓለማየሁ ልቦለዶች ፋና ወጊና መንገድ ጠራጊ ነበር ብለን እንፈጠማለን።
፬. ማጠቃለያ   
የደራሲነት ጸጋ ከተሰጥኦ ነው የሚገኘው ብለን እንፈጠም። ሆኖም፣ የሚያዳብረው ክሂሎት ይሻል። ጥበቡን የማመንጨት ጸጋ ተሰጥቶ በወጉ ካላቀረብነው ጥበቡ ግቡን አይመታም። ጥበቡን የማመንጨት ጸጋውን በክሂሎት ስናግዘው ግን የታለመው ጥበብ ይሳካል። በብዙዎቹ ደራሲዎቻችን ተመክሮ እንደምናስተውለው፣ ጋዜጠኝነት የድርሰትን ቴክኒካዊ ክሂሎት ማዳበሩ ግልጽ ነው። ይህን የሚያረጋግጥልን ተተኳሪዎቹ ደራስያን ወደ ድርሰት ዓለም የገቡት በጋዜጠኝነት ሙያ ሐዲድ ላይ ተጉዘው ነው።
በልቦለድ ድርሰት የሚያመረቃ ሥራ ደርሶ ለአንባብያን በማድረስ ረገድ ውጤታማ ለመሆን ሦስት ጉዳዮች የግድ ናቸው።      
የሥራው ጥበባዊ ጥራት (ብቃት)፡- ይህ የመጀመሪያው ጉዳይ ነው። የጥበቡ ብቃት እንዲረጋገጥ፣ አስቀድሞ ደራሲው የጥበቡ ተሰጥኦ ያለው መሆን አለበት። የጋዜጠኝነት ሙያ በእርግጥ ሰውዬው ተሰጥኦው እንዳለው ወይም እንደሌለው ለማረጋገጥ የመፈተሻ ሜዳ ነው። በሙያው ውስጥ እየሠራ የተሰጥኦውን ልክና መልክ ማጤን ይችላል።      
የመነበብ ጥያቄ፡- አንድ ተሰጥኦው ያለው ደራሲ ቀጥሎ የሚያሳስበው ጉዳይ፣ ብጽፍ  ማን ያነበኛል የሚለው ነው። የጋዜጠኝነት ሙያ የተሰጥኦ ጸጋ ለተለገሰው ደራሲ የመነበብ መድረክ ያመቻቻል። ጋዜጠኝነትን እንደሙያ በሚሠራበት ዘመን የጥበብ ተሰጥኦው በአንባብያን ዓይን ውስጥ እንዲገባ ያደርገውና፣ በጋዜጣ መጣጥፎች ከሰው ቀልብ የመግባት ዕድል ያገኛል። ለተተኳሪ ደራሲዎቻችን ጋዜጣ ይህን የዕድል ማዕድ እንደዘረጋላቸው እንገነዘባለን።
የማሳተም አቅም፡- ይህ ኪስን የሚመለከት ጉዳይ ነው። ተሰጥኦንና ተነባቢነትን በጋዜጠኝነት ሙያ ያዳበረ አንድ ደራሲ፣ የሚያወጣው የጥበብ ሥራ የመሸጥ ዕድሉ ከፍተኛ ነው። ይህን የሚፈጥረው የመነበብ ዕድሉ ስፋት ነው። የሥራው የመነበብ ዕድሉ ከፍተኛ ሆኖ ከተገኘ፣ ደራሲው በኪሱ መሳሳት ምክናት ሥራውን ከማሳተም የሚታቀብበት ሁኔታ አነስተኛ ነው፤ አቅሙ ያላቸው የገበያ ሰዎች ተሻምተው ያሳትሙለታል።
በእነዚህ ሁኔታዎች ሁሉ የጋዜጠኝነት ሙያ ለልቦለድ ጥበብ የሚኖረውን ውለታ ማስተዋል ይቻላል። ተተኳሪ ደራሲዎቻችንም በዚህ የሙያው ውለታ ተጠቃሚ እንደሚሆኑ መገመት ይቻላል።  
ማስታወሻ፡- (ጽሁፉ በኢትዮጵያ ብሮድ ካስቲንግ ኮርፖሬሽን፤ የኤፍ.ኤም. 97.1 ሬዲዮ ጣቢያ  24ኛ ዓመት ክብረ በዓል ላይ ለውይይት መነሻ የቀረበ (ግርድፍ ሐሳብ) ነው፡፡ ግንቦት 27 ቀን 2016 ዓ.ም.)

በስንታየሁ ገብረጊዮርጊስ ወደ አማርኛ የተተረጎመው “በቀል’ና ፍትሕ”  የተሰኘ መጽሐፍ ሰሞኑን ታትሞ ለንባብ በቅቷል፡፡
መጽሐፉ፤ ጦርነታ ያገናኛቸው፣ የማይተዋወቁ፣ ግን ደግሞ ግዳጅና ሞት አንድ ስላደረጋቸው ሰብዕናዎች የሚተርክ ነው ተብሏል፡፡
የኑሮ ሂደት ያጠላለፉትና ዘመናት ያወረዛው የተቀበረ የውስጥ ስሜት (የትውልድ ቂም- ወበቀል ወይም የዘገየ ፍትህ)፣ የሚንጸባረቅበት ነው - “በቀል’ና ፍትሕ” ፡፡
የትውልድ ቂም በፍቅር ሃይል ሲሻር የሚያሳይ ልብ አንጠልጣይ የውርስ ትርጉም እንደሆነ የተነገረለት መጽሐፉ፤ በ310 ገጾች የተቀነበበ ሲሆን፣ በ380 ብር ለገበያ ቀርቧል፡፡

ከትላንት በስቲያ ሐሙስ ሰኔ 13 ቀን 2016 ዓ.ም ለሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ለውይይት የቀረበው አዲሱ የንብረት ታክስ ረቂቅ አዋጅ፣ በሁለት የምክር ቤቱ አባላት ተቃውሞ ገጥሞታል። በረቂቅ አዋጁ ላይ ተቃውሞ የሰነዘሩት ተቃዋሚ ፓርቲዎቹን የአማራ ብሔራዊ ንቅናቄ (አብን) እና የኢትዮጵያ ዜጎች ለማሕበራዊ ፍትሕ (ኢዜማ)ን ወክለው ምክር ቤት የገቡ አባላት ናቸው።
በምክር ቤቱ የኢዜማ ተወካይ የሆኑት ዶ/ር አወቀ ሐምዛዬ በረቂቅ አዋጁ ላይ በሰጡት አስተያየት፤ “ምክር ቤቱ እያጸደቃቸው ያሉት የታክስ አዋጆች የደኸየውን እያደኸዩ የሚሄዱ ናቸው”  “ድሃው ላይ ነው እየጨመርን፤ ታክሶች እያጸደቅን ያለነው” ሲሉም አክለዋል፡፡
“ድሃው በጣም እየጮኸ ነው” ያሉት ዶ/ር አወቀ ሐምዛዬ፤ “ታክስ ሲጣል፣ ተጠቃሚ ላይ ነው ዞሮ ዞሮ የሚወድቀው። ኢትዮጵያ ውስጥ እንደምናየው ሃብታሞች አይከፍሉም፤ ባለንብረቱ አይከፍልም። ድሆች ናቸው ታክስ  የሚከፍሉት” ሲሉ ተደራራቢ ታክስ ድሆች ላይ ጫናው እየበረታ መምጣቱን በመጠቆም ትችት ሰንዝረዋል።
ሌላው የአብን የምክር ቤት አባል ዶ/ር ደሳለኝ ጫኔ በበኩላቸው፤ “እኔ ይሄ የንብረት አዋጅ መጽደቅ ‘የለበትም’ ብዬ ነው የምከራከረው” ሲሉ ተቃሟቸውን አሰምተዋል። በማያያዝም፣ “የኢትዮጵያ ሕዝብ ይህን የመክፈል አቅም የለውም። አሁን ባሉ ተደራራቢ ታክሶችና የማሕበራዊና ኢኮኖሚያዊ ልማት ደረጃ፣ ኢትዮጵያውያን የንብረት ታክስን የሚከፍሉበት አቅም አላቸው ብዬ አላስብምና እንዲታይ ምክር ቤቱን መማጸን እፈልጋለሁ” ብለዋል።
“መኖሪያ ቤት የሚገነባው በሕይወት ዘመን አንዴ ነው” ያሉት ዶ/ር  ደሳለኝ፤ “በሕይወት ዘመኑ ሠርቶ ከሚያገኘው ንብረት ላይ መንግሥት እንዴት ታክስ ለመሰብሰብ ያስባል? አይከብድም ወይ?” ጥያቄ አቅርበዋል።
 አክለውም በሰጡት አስተያየት፤ “ይህ የአዋጁ አስፈላጊነት መርህ መሰራት ያለበት ከመኖሪያ ቤት ውጭ ያሉ ትርፍ የንግድ ህንፃዎች ላይ ነው” ብለዋል- ዶ/ር ደሳለኝ።
በረቂቅ አዋጁ ላይ የንብረት ታክስ መጣልን አስፈላጊነት ሲያብራራ፤ “በከተሞች ውስጥ የሚፈራው ቋሚ ንብረት ከጊዜ ወደ ጊዜ ከከተሞቹ ዕድገት ጋር እየጨመረ በመሄድ ላይ የሚገኝ ሲሆን፤ የክልል መንግስታት ከዚህ ሃብት ተገቢውን ድርሻ በታክስ አማካኝነት እየሰበሰቡ አይደለም” ይላል።
የቋሚ ንብረት ዋጋ ከጊዜ ወደ ጊዜ በከፍተኛ ደረጃ እያደገ መሆኑን የሚያትተው ማብራሪያው፤ ለዚህ የቋሚ ንብረት ዋጋ መጨመር በክልልና በማዘጋጃ ቤት ደረጃ የሚከናወኑ የመሰረተ ልማት ሥራዎች ከፍተኛ አስተዋፅኦ ያበረክታሉ ይላል።
በረቂቅ አዋጁ ላይ በተደነገገው መሰረት፣ የንብረት ታክስ የሚጣልባቸው ንብረቶች፤ በከተማ ውስጥ የሚገኝ መሬት በመሬት ላይ የሚደረግ ማሻሻያና ህንፃ ናቸው።
ምክር ቤቱ ረቂቅ አዋጁን በሦስት ተቃውሞና በአብላጫ የድጋፍ ድምጽ ለቋሚ ኮሚቴው መርቶታል።
የሕዝብ ተወካዮችና የፌደሬሽን ምክር ቤት በ2015 ዓ.ም. አጋማሽ ላይ ባደረጉት የጋራ ስብሰባ፣ የንብረት ታክስ የመጣልና የመሰብሰብ ስልጣን የክልል መንግሥታት እንዲሆን መወሰናቸው የሚታወስ ሲሆን፤ የንብረት ታክስን ማዕቀፍ የሚወስን አዋጅ ደግሞ የፌደራል መንግስት እንዲያወጣ መወሰናቸው ይታወቃል።

አራት ተቃዋሚ ፓርቲዎች፣ በምዕራብ ጎጃም ጅጋ ከተማ ውስጥ በመንግሥት የፀጥታ ሃይሎች ተፈፀመ ያሉትን “የንፁሃን ግድያ” አወገዙ፡፡ እናት ፓርቲ፣ የመላ ኢትዮጵያ አንድነት ድርጅት (መኢአድ)፣ የኢትዮጵያ ሕዝብ አብዮታዊ ፓርቲ (ኢሕአፓ) እና የአማራ ግዮናዊ ንቅናቄ ባወጡት መግለጫ፤ የመንግሥት የጸጥታ ሃይሎች፣ በምዕራብ ጎጃም ጅጋ ከተማ ውስጥ “የፈጸሙትን ጭፍጨፋ እንቃወማለን” ብለዋል።
ሰኔ 9 ቀን 2016 ዓ.ም. ከምሽቱ 12:00 ጀምሮ “የመንግስት የፀጥታ ሃይሎች በንጹሃን ላይ የፈፀሙት ግድያ፣ በአስቸኳይ በገለልተኛ አካል እንዲጣራና አጥፊዎች ለሕግ እንዲቀርቡ” ፓርቲዎቹ ከትላንት በስቲያ ሐሙሰ በጋራ ባወጡት መግለጫ ጠይቀዋል።
ፓርቲዎቹ፣ “የመንግስት ወታደሮች ጎህ በተባለ ሆቴል በመመገብ ላይ የነበሩ 12 ሰላማዊ ሰዎችን አሰልፈው ረሽነዋል” ሲሉ ከስሰዋል። የመንግስት ወታደሮች በሰላማዊ ሰዎች ላይ “የበቀል እርምጃ” የወሰዱት፣ ከጅጋ ከተማ ወጣ ብሎ ከፋኖ ታጣቂዎች ጋር የተኩስ ልውውጥ ካደረጉ በኋላ እንደሆነ ፓርቲዎቹ በመግለጫቸው ጠቁመዋል።
ከተገደሉት ሰዎች መካከል፤ የባንክ ሰራተኞች፣ መምህራንና የጉልበት ሰራተኞች እንደሚገኙበት ያመለከቱት ፓርቲዎቹ፣ “የመንግስት ሃይሎች ስድስት ሰዎችን ከንግድና መኖሪያ ቤቶች ጭምር እያስወጡ ረሽነዋል” ብለዋል። ሁለት በጥይት ተመተው የቆሰሉ ሰዎች በባሕርዳር ፈለገ ሕይወት ሆስፒታል ሕክምና እየተከታተሉ መሆኑም በመግለጫው ተጠቁሟል፡፡
“የፀጥታ ሃይሎች ጎዳና ላይ የምትኖር አንዲት የአዕምሮ ሕመምተኛን ጨምሮ ከሞባይል ቤት፣ ከፀጉር ቤትና ከመኖሪያ ቤት በማስወጣት ተጨማሪ 6 ሰዎች፣ በአጠቃላይ 18 ሰዎች መግደላቸውን  የአካባቢው ነዋሪዎች ተናግረዋል” ሲሉ ፓርቲዎቹ በመግለጫቸው ላይ ጠቅሰዋል።
“የመከላከያ ሰራዊቱ በንጹሐን ዜጎች ላይ የወሰደውን አሰቃቂ የጅምላ ጭፍጨፋ እናወግዛለን” ያሉት ተቃዋሚ ፓርቲዎቹ፤ የተፈጸመው ግድያ በገለልተኛ አካል እንዲጣራና በአጥፊዎች ላይ ህጋዊ እርምጃ እንዲወሰድ ጠይቀዋል። “ከታሪክ መማር ብልህነት ነው” ያሉት አራቱ ፓርቲዎች፤ በመንግስት በኩል ለድርድር ቦታ እንዲሰጥ አሳስበዋል። ፓርቲዎቹ በመግለጫቸው፤ የመከላከያ ሰራዊትን ጨምሮ ሌሎች ተፋላሚ ወገኖች ዓለም አቀፍ የጦር ሕግን እንዲያከብሩም ጥሪያቸውን አቅርበዋል፡፡

የማላዊ መንግሥት በሕገ ወጥ መንገድ ወደ አገሪቱ ገብተዋል ያላቸውን 238 ኢትዮጵያውያን ስደተኞች ወደ አገራቸው  ሊመልስ መሆኑን አስታውቋል። ስደተኞቹ በማላዊ ሰሜናዊ ክፍል በሚገኙ እስር ቤቶች ታስረው እንደቆዩ ተገልጿል።
የአገሪቱ የኢሚግሬሽንና ዜግነት አገልግሎት መስሪያ ቤት ባወጣው መግለጫ፤ ስደተኞቹ የማላዊን ሕግ በመተላለፍ ወደ አገሪቱ  መግባታቸውን ጠቅሷል።
የመስሪያ ቤቱ ቃል አቀባይ ሳጅን ፍራንሲስ ቺታምቡሊ፤ “238 ኢትዮጵያውያን ስደተኞችን ወደ አገራቸው የመመለስ ሂደት በዓለም አቀፉ ፍልሰተኞች ድርጅት ድጋፍ የሚከወን ነው” ብለዋል።
ቃል አቀባዩ አክለውም፤ “አሁን ላይ የኢሚግሬሽንና ዜግነት አገልግሎት መስሪያ ቤት ሃላፊዎች ከዓለም አቀፉ ፍልሰተኞች ድርጅት አቻዎቻቸው ጋር በማዚምባ እና ምዙዙ እስር ቤቶች የሚገኙ ሕገ ወጥ ስደተኞችን የመለየት ስራ ሰርተዋል፡፡” ሲሉ ተናግረዋል።
ከዘንድሮው ዓመት ጥር ወር አንስቶ በሰሜኑ የማላዊ ክፍል ለመግባት ሞክረው በፖሊስ ቁጥጥር ስር የዋሉት የውጭ አገር ስደተኞች ብዛት 173 ሲሆን፣ ከዚህም ውስጥ 142 ያህሉ ኢትዮጵያውያን መሆናቸውን የ”ማላዊ 24” ድረ ገጽ ዘገባ ይጠቁማል፡፡
ከሁለት ዓመታት በፊት፣ የማላዊ ፖሊስ ወደ ደቡብ አፍሪካ ሲጓዙ የነበሩ 29 ኢትዮጵያውያን ስደተኞች የተቀበሩበትን የጅምላ መቃብር ማግኘቱን ለአገሪቱ መገናኛ ብዙኃን ገልጾ ነበር። የጅምላ መቃብሩ የተገኘው ከማላዊ ዋና ከተማ ሊሎንግዌ በስተሰሜን 250 ኪሎ ሜትር ርቀት ላይ በሚገኘው የሚዚምባ አካባቢ ነበር።
ከጉዳዩ ጋር በተገናኘ የቀድሞ የማላዊ ፕሬዚዳንት ፒተር ሙታሪካ ልጅ የሆኑት ታዲኪራ ማፉብዛ፣ በጥቅምት 2014 ዓ.ም. በቁጥጥር ስር ውለው  የነበረ ሲሆን፣ ከእርሳቸው ጋር ሰባት ሰዎችም ታስረው ነበር። ይሁን እንጂ  ታዲኪራ ላይ የቀረቡት የሕገ ወጥ የሰዎች ዝውውርና ሰውን በአሰቃቂ ሁኔታ መግደል ክሶች ባለፈው ረቡዕ፣ ከ19 ወራት በኋላ ውድቅ ተደርገው፣ ተከሳሹ ነጻ መውጣታቸው ተዘግቧል፡፡
ማላዊ ወደ ደቡብ አፍሪካ ለሚሸጋገሩ ስደተኞች ሁነኛ የመተላለፊያ መስመር እንደሆነች ይነገራል።

አንድ የአይሁዶች አፈ-ታሪክ እንዲህ ይላል፡፡
አይሁዶች በአንድ ክፉ-አጋጣሚ የሆነ እርኩስ (እኩይ) መንፈስ ሲገጥማቸው፣ ያን መንፈስ ለማባረር ሦስት ነገሮች ያደርጋሉ ይባላል፡፡
አንደኛ- ወደ አንድ ጫካ ይሸሹና አንድ ልዩ ቦታ ይመርጣሉ፡፡
ሁለተኛ -እሳት ያነዳሉ፡፡
ሦስተኛ -ፀሎት ይደግማሉ፡፡
ይህንን ሲያደርጉ ያ እርኩስ መንፈስ ይሸሻል፡፡ ይጠፋል፡፡
አንድ አይሁዳዊ የዕምነት ሰው ከዕለታት አንድ ቀን እርኩስ መንፈስ ያጋጥመዋል፡፡ ይህ ሰው ሦስቱን ህግጋት ያውቅ ስለነበር፣ ቶሎ ብሎ  ወደ ጫካ ይሄድና ቦታ ይመርጣል፡፡
እሳት ያነዳል፡፡
ቀጥሎም ይፀልያል፡፡ ይደግማል፡፡
እርኩስ መንፈሱ በንኖ ሄደ፡፡ ድራሹ ጠፋ፡፡
ሌላ ጊዜ አንድ ሌላ የዕምነት ሰው እንደዚሁ እርኩስ መንፈስ ያጋጥመዋል፡፡ ይህ ሰው ሦስቱን ህግጋት ለመፈፀም ወደ ጫካ ይሄዳል፡፡
ምቹ ቦታ ይመርጣል፡፡
መፀለይና መድገም ያለበትን ያሰላስላል፡፡
እሳት ማንደድ ግን አልቻለበትም፡፡
ያም ሆኖ እሳቱን ሳያነደድ ፀለየ፡፡ እርኩስ መንፈሱ ድራሹ ጠፋ፡፡
ሦስተኛው የዕምነት ሰው እንደዚሁ ከዕለታት አንድ ቀን እርኩስ መንፈስ ያጋጥመዋል፡፡
ይሄኛው፤ ቦታውን ያውቃል፡፡
እሳት ማንደድ አይችልም፡፡
የሚደገመውን ፀሎትም አይችልም፡፡ ሊያስታውሰው አልቻለም፡፡ ያም ሆኖ ቦታውን በመምረጡና ወደዚያ በመሄዱ እርኩስ መንፈሱ ተሰወረ፡፡
የመጨረሻው የዕምነት ሰው እንደሌሎቹ ሁሉ እርኩስ መንፈስ ያጋጥመዋል፡፡
ይሄ ሰው ግን፤ ቦታውን አያውቀውም፡፡
እሳት ማንደድም አያውቅም፡፡
የሚደገመውን ፀሎትም አያውቀውም፡፡
ምን እንደሚያደርግ ሲያሰላስል ቆይቶ እንዲህ አለ፡-
“በቃ፡፡ ከዚህ ቀደም እርኩስ መንፈስ ያጋጠማቸው ሦስት የዕምነት ሰዎች ታሪክ ልናገር” አለ፡፡
የሦስቱን ሰዎች ታሪክ ተናገረ፡፡
የነሱ ታሪክ መነገሩ በቂ ሆነ! እርኩስ መንፈሱ ድራሹ ጠፋ፡፡
***
 ታሪኩ መነገሩ በቂ መሆኑን የሚያምኑና ታሪክ ለመናገር የሚችሉ ሰዎች ማግኘት መታደል ነው፡፡ እርኩስ መንፈስን ለማጥፋት ቦታ መምረጥ የሚችሉ ሰዎች መኖራቸው እሰየው ነው! እርኩስ መንፈስን ለማግለል ፀሎት መድገም የሚችል ሰው ማግኘት ትልቅ ዕድል ነው፡፡ እርኩስ መንፈስ ለማጥፋት እሳት ማጥፋት የሚቻለው ሰው ማግኘት የሚችል ብልህ ሰው መኖሩን ማወቅ ትልቅ ፀጋ ነው፡፡ ሦስቱንም ማግኘት በማይቻልበት ቦታ የሦስቱን ታሪክ የሚናገር ሰው ማግኘት አገር ማዳን ነው፡፡ እነማን ምን ሰሩ?  እነማን ምን አደረጉ? እነማን የት ዋሉ? ታሪክ የሚናገር ሰው መኖር አለበት፡፡ እርኩስ መንፈስን ያስወግዳል፡፡ “ፃዕ እርኩስ መንፈስ!” የሚል ሰይጣንን ከየውስጣችንም ሆነ ከየአካባቢያችን የሚያወጣ ደጋሚ ያስፈልገናል፡፡
ከጥቂት ዓመታት በፊት ከዚህ ዓለም በሞት የተለየውና በጣም ድንቅ የሚባሉ የዘመናችንን መጻሕፍት (ለምሳሌ እንደ Clashes of Civilizations /የሥልጣኔዎች ግጭት እንደ ማለት፣) ያሉ፤ የፃፈውና በፖለቲካ ትንተና ባለሙያነቱ የሚታወቀው ሳሙኤል ሀንቲንግተን፣ የመደብ ፖለቲካ እያበቃ ሲሄድ ሀይማኖት እናም ባህል የግጭት ማትኮሪያ ነጥብ ይሆናል ይለናል፡፡ ቀጥሎ፤ “የአንድ አገር ህዝብ በኢኮኖሚያዊ፣ ፖለቲካዊና ማህበራዊ ጉዳዮች ውስጥ ንቁ ተሳትፎ ያለው እንዲሆን የፖለቲካ ፓርቲዎች፣ የሲቪክ ድርጅቶችና አስተማማኝ የፍትህ አካላት (ፍርድ ቤቶች) ሊኖሩ ይገባል፡፡ አለበለዚያ ውጤቱ የባሰ ያልተረጋጋ ሁኔታ ውስጥ መግባት ነው” ይላል፡፡ ሀገራችን የተረጋጋ ህልውና ይኖራት ዘንድ ዲሞክራሲ ያሻታል ሲባል፣ ያንን የሚተገብሩ ሀቀኛ ዲሞክራሲያዊ ባህሪ ያላቸው ተቋማት ያሻታል  የማለት እኩሌታ ነው፡፡ ሀቀኛ ዲሞክራሲያዊ ባህሪ ሲባልም ሀሳዊ-ዲሞክራሲያዊ (Pseudo-democracy) አለና ነው፡፡ አንድም በምሪት የሚሄድ ዲሞክራሲ (guided democracy) አለና ነው፡፡ የሚያማምሩ ዕቃዎች ስናይ በዐይናችን እንደምንማረክ፣ ውሎ አድሮ ግን በአገልግሎት ላይ ውለው ስናይ ከቶም ዕድሜ የሌላቸው ሆነው ስናገኛቸው እንደሚቆጨን ሁሉ፤ በመልካም ሀረጋትና ስሞች የሚጠሩ እንደ ዲሞክራሲ፣ ነፃነት፣ የፕሬስ ነፃነት፣ ኮሙኒኬሽን፣ ኮሚሽን፣ ሚኒስቴር፣ ባለስልጣን፣ ኤጀንሲ፣ ፍትህ፣ ዲሞክራሲያዊ ግንባር፣ ዲሞክራሲያዊ መንግስት፣ ኮከብ አምራች፣ ሀቀኛ ካድሬ፣ ርዕዮተ ዓለም፣ ራእይ፣… ያሉ አያሌ መጠሪያዎች ተግባሪዎቻቸው በሌሉበት እንዲያው መጠሪያዎች ናቸው፡፡ የአራዳ ልጆች “የቻይና ሶኬት ስትገዛ፣ የሚይዝልህ ጩሎ አብረህ ግዛ” የሚሉት አባባል መንፈሱ ይሄው ነው፡፡ ተግባራዊነት ምኔም ወሳኝነት አለው፡፡ አፈፃፀምም አልነው ተግባራዊነት፤ “አንተ ዘፈን አልከው፣ እኔ ስልት ያለው ጩኸት አልኩት” ሁሌም ትርጉሙ ያው ነው እንዳሉት መምህር ያለ ነው፡፡
ምንም አይነት ጉዳይ ይሁን ምን፣ ምንም ዓይነት ለውጥ ይሁን ምን፣ ምንም ዓይነት ስያሜ ይሰጠው ምን፣ መለኪያው ለሀገርና ለህዝብ ጠቀሜታው ምንድን ነው የሚለው ነው፡፡ ፀረ-ህዝብ፣ ፀረ-አገር የሆነ አገዛዝ ሁሉ እርኩስ መንፈስ ነው፡፡ ይህንን የሚናገሩ ታሪክ ተራኪዎች፣ አይጥፉ፡፡ የሚናገሩ አፎች አንጣ፡፡ የሚፅፉ ብዕሮች አይንጠፉ፡፡ “ላምህ ባትታለብ እንኳ፤ እምቧ ትበልልህ” ማለት ይሄው ነው፡፡ በፖለቲካዊ- ኢኮኖሚኛ “ወርቁ ቢጠፋ ሚዛኑ አይጥፋ” ማለትም ነው፡፡

 አንድ ሰው አንዲት በጣም የሚወዳት ሴት ዘንድ ሄዶ “ዛሬ የት ውዬ እንደመጣሁ ታውቂያለሽ?” ሲል ይጠይቃታል፡፡
ሴትዮይቱም፤ “የት ዋልክ የኔ ጌታ?” ትለዋለች፤ በፍቅር ቃና፡፡
ሰውዬው፤
“አንድ ጫካ ሄጄ፣ በእኔ ላይ ሸፍተው ከነበሩት ደመኞቼ ጋራ ተዋግቼ፣ ድባቅ መትቻቸው መጣሁ፤ በሙሉ ጨረስኳቸው” ይላታል፡፡
ሴትዮይቱ፤ “እንዲህ ነው እንጂ የኔ ጀግና! እኔ አንተን የወደድኩህ ለዚህ ለዚህ ታላላቅ ገድልህ ስል አይደል!” ትለዋለች፡፡
ሌላ ቀን ወደ ወዳጁ ዘንድ ሲመጣ፤ “ዛሬስ የት ሄጄ እንደመጣሁ ታውቂያለሽ?” ይላታል፡፡
“የት ዋልክልኝ የኔ ጀግና?”
“አንድ ጫካ ሄጄ፤ በእኔ ላይ ያደሙ ሽፍቶች አግኝቼ ጉድ አደረግኳቸው፡፡ አንድም ሳይቀረኝ ድምጥማጣቸውን አጥፍቻቸው መጣሁ!” ሲል ይፎክርላታል፡፡
ሴትዮይቱም፤ “እንዴ! የዛሬ ወር እዚያ ጫካ ሄደህ ድባቅ እንደመታሃቸው ነግረኸኝ አልነበር? ደግሞ ዛሬ ከየት መጡ?”
ሰውየውም ደንግጦ፤ “አይ ያኛው ሌላ ጫካ ነው!” ይላታል፡፡ ሴትየዋ ታዝባው ዝም ትላለች፡፡ ተጨዋውተው ይለያያሉ፡፡
ደሞ በሌላ ጊዜ ሲያገኛት፤ “ምነው ጠፋህ?” ትለዋለች፡፡
“ምን እባክሽ ወደ ጫካ ሄጄ ጠላቶቼን አንድ በአንድ ስለቅማቸው ውዬ፣ ድል በድል ተጎናጽፌልሽ መጣሁ፡፡ የመንደራችን ሰው ሁሉ “ጉሮ ወሸባዬ! እንዲያ እንዲያ ሲል ነው ግዳዬ!” እያሉ ነው ወዳንቺ የሸኙኝ፡፡”
ሴትየዋም ግራ በመጋባት፤ “እንዴ ባለፈው ጊዜ እዚያ ጫካ ሄጄ አሸንፌ መጣሁ አላልከኝም?” አለች ጥርጣሬዋ በግልጽ እየተነበበባት፡፡
“አ…ጫካው…ልክ ነሽ ያው ነው፡፡ ግን ጠላቶቼ፣ ….ሽፍቶቹ… ሌሎች ናቸው…”
ልቧ አልተቀበለውም፤ ግን ዝም ትለዋለች፡፡
አንድ ስድስት ወር አልፎ ሌላ ጊዜ መጣና፤
“እንደምን ከረምሽ? እኔ ጫካ ሄጄ ስንት ሽፍታ ዘርፌ ስመጣ፣ አንቺ የት ጠፋ ብለሽ እንኳ አልፈለግሽኝም?” ይላታል፡፡
ወዳጁም፤ “እንዴ ያንተ ጠላቶች አያልቁም  እንዴ? ይኸው በመጣህ ቁጥር ዘረፍኳቸው፤ ድባቅ መታኋቸው፣ ለቀምኳቸው ትለኛለህ?” ስትል የምሯን ተቆጥታ ትጠይቀዋለች፡፡
እሱም፤ “አይ እነዚህ የኔ ጠላቶች ሳይሆኑ የህዝቡ ጠላቶች ናቸው!” ይላታል፡፡
ሴትየዋ ጉራውና ውሸቱ በቅቷታልና፤ “በል ከዛሬ ጀምሮ እኔ ዘንድ ድርሽ እንዳትል፡፡ በየቦታው እየሄድክ እየቀበጣጠርክ ስላስቸገርክ፣ ቆርጦ-ቀጥል የሚል ስም እንዳወጡልህ ያልሰማሁ እንዳይመስልህ” ብላ በሯን ዘግታበት ወደ መኝታዋ ትሄዳለች፡፡ እሱም ተስፋ ቆርጦ ይወጣል፡፡
ሰነባብቶ አስታርቁኝ ብሎ የነፍስ አባትዋን አማላጅ ይልክባታል፡፡ ሴትየዋም ለነፍስ አባትዋ “ከእንግዲህ ወዲያ ከእሱ የምታረቀው፤ ይህን መዋሸቱን እንዲተው፤ ጠበል የሚረጩት ከሆነ ብቻ ነው!” ትላለች፡፡ የነፍስ አባትዋ በሃሳቧ ተስማምተው ሰውየው ዘንድ ሄደው፣ የውሸት ሰይጣኑንን እንዲያርቅለት ዳዊት ደግመው፣ ፀበል ከረጩ በኋላ፤ “በል ልጄ፤ አንድ ነገር ልንገርህ “ብልጥ ዋሾ፤ አምላኬ ሆይ! ውሸቴን አታስረሳኝ” ብሎ ይፀልያል!” አሉት፡፡
***
ከውሸትና ከዋሾ ይሰውረን ማለት የፀሎቶች ቁንጮ ነው፡፡ ከእርግማኑ አድነን እንደማለት ነውና፡፡  ስለ ዲሞክራሲ ውሸት፣ ስለ ሹም-ሽር  ውሸት፣ ስለ ሰላም ውሸት፣ ስለ ፍትህ ውሸት፣ ስለ ውስጠ-ፓርቲ ትግል ውሸት፣ ስለ ድል ውሸት፣ ስለ ታሪክ ውሸት፣ ስለ ዲፕሎማሲ ውሸት… ከመናገር ይሰውረን፡፡
የአንድ ሀገር የፖለቲካ ሂደት፤ ከተራ ቅጥፈት እስከ መረጃ ክህደት፤ ድረስ ከሄደ፤ እየዋለ እያደር “ሦስት የውሸት አይነቶች፡- ውሸት፣ የተረገመ ውሸትና ስታቲስቲክስ ናቸው” እንደሚባለው ሊሆን ነው ማለት ነው፡፡
ልብ ብለን ካየነው ደግሞ፤ ማናቸውም የሀገራችን ፖለቲካ፤ አንዴ ውሸት፤ አንዴ እውነት እየተቀየጠ የሚመረትበት ሆኖ የሚገኝበት ጊዜ በርካታ ነው፡፡ አልፍሬድ ፔንሰን እንዳለው፤ “አይኑን በጨው ታጥቦ፤ ሽምጥጥ የሚያደርግን ቀጣፊ  ፊት ለፊት ሙሉ በሙሉ በመጋፈጥ ይፋለሙታል፡፡ ከፊል እውነት ያለበትን ውሸት ግን መዋጋት አስቸጋሪ ነው፡፡”
እርግጥ ነው፤ ውሸትን ለማጋለጥ መቻል ሌላው መታደል ነው፡፡ ለአገርና ለህዝብ ትልቅ አስተዋጽኦ አለውና፡፡ በ1950ዎቹ በአንጎላና ኬፕ ቬርዲ ዋና የፖለቲካ ተዋናይና የነጻነት ታጋይ የነበረውና እስከተገደለበት ጊዜ ድረስ ከቅኝ ገዢዎች ጋር ሲፋለም የወደቀው አሚልካር ካብራል ስለ ታማኝነት ሲናገር፤ “ከህዝባችን ምንም ነገር አንደብቅ፡፡ ምንም አይነት ውሸት አንዋሽ፡፡ የተዋሹ ውሸቶችን እናጋልጥ፡፡ ችግሮችን አንሸፋፍን፡፡ ስህተቶችን ቀባብተን ትክክል አናስመስል፡፡ ለህዝቡ የስራችንን መልካም መልካሙን ብቻ አናውራለት፤ ውድቀታችንን አንደብቀው፡፡ ከሁሉም በላይ ደግሞ ድል በቀላሉ ይገኛል ብለን አናስብ” ይለናል፡፡
የአሜሪካ ልብ ወለድ ደራሲና ጋዜጠኛ ኖርማን ሜይለርም፤ “በየቀኑ ጥቂት ጥቂት ውሸቶች የትውልድ ሀረጋችንን እንደምስጥ እየበሉ ያመነምኑታል፡፡ በጋዜጣ ህትመት ውጤት ትናንሽ ተቋማዊ ውሸቶች ይቀርባሉ፡፡ በዚያ ላይ የቴሌቪዥን አስደንጋጭ ሞገድ ይጨመርባቸዋል፡፡ ከዚያ ደግሞ የስሜትን ስስ-ብልት የሚያማስሉና የሚያታልሉ የፊልም ሰሌዳዎች ይደመሩበትና ሙሉ ውሸት ይሆናል” ይለናል፡፡
አንዳንድ ጊዜ ደግሞ “እኔ በእነሱ ቦታ ብሆን እዋሽ ነበር ብሎ የሚያስብ ሰው፤ የባላንጣዎቹን እውነት መቀበል አዳጋች ይሆንበታል” እንዳለው፤ ሀያሲው የጋዜጣ አዘጋጅ ሜንከል፤ ብዙ እውነቶች ከውሸት ጎራ ተደምረው ሲወገዙ ማየትም ያዘወተርነው ፍርጃ ነው፡፡
በተጨማሪም፤ እንደሚታወቀው በየአገሩ ያሉ የፖለቲካ መሪዎች የመዋሸት ፍቃድ የተሰጣቸው ብቸኛ ፍጡራን የሚመስሉበት ጊዜም አለ፡፡ “አገር ውስጥም ሆነ ከአገር ውጪ የሀገር መሪዎች ለሀገሪቱ ደህንነት ሲሉ ይዋሹ ዘንድ ይፈቀድላቸው ይሆናል” እንዲል ፕላቶ፤ የጆሯችን ግዱ ያንን ማዳመጥ የሆነበት ወቅት አንድና ሁለት የሚባል አይደለም፡፡
ይህ የሆነው በአገራችን የፖለቲካ አየር ውስጥ እስከዛሬም ጠፍቶ ያለ አንድ ዋና ነገር አሁንም የጠፋ በመሆኑ ነው፡፡ ትናንት የተናገሩትን አሊያም የዋሹትን፣ ዛሬ አለማስታወስ እናም በተደጋጋሚ መዋሸት፡፡ መቅጠፍ፡፡ ማንም አይጠይቀኝም፣ ወይም ልብ- አይልም ብሎ መኩራራት፡፡ ይሄ ደግሞ ለዋሺም ለተዋሺም ጎጂ ባህል ነው፡፡ ውሎ አድሮም ህዝብ  ያልኩትን አያስታውስም አሊያም ለሱ ስል ነው የዋሸሁት ወደሚል ንቀትና ተአብዮ፣ ብሎም ወደ አምባገነንነት ሊመራ ችላል፡፡ “የረባ የማስታወስ ችሎታ የሌለው ሰው ከመዋሸት ቢታቀብ ይሻላል” የሚለው ገና በ15ኛው ክ/ዘመን ፈረንሳይ አገር የተነገረ ማስጠንቀቂያ ቢኖርም፣ እስከዛሬም ኢትዮጵያ የደረሰ አይመስልም፡፡
ያልሆንነውን ነን፣ ያላደረግነውን አደረግን ብለን መዋሸትና ራስን መገበዝ ፍፃሜው አያምርም፡፡
አንድ ልዑል መቃብር ላይ እንደተፃፈው ጥቅስ ማለት ነው፤
“ጀግና ነው ይሉታል ሣንጃ ሳይሞሸልቅ  
ጨዋ ነው ይሉታል ማላውን ሳይጠብቅ
ይህ ያገሩ ልዑል፣ ያገር ሙሉው ግዛት
በህይወቱ እያለ፣ አገር ምድሩ ጠልቶት፣
እዚያም እሰማይ ቤት-
ገነት ፍትህ ነሳው፣ ፊቱን አዞረበት፡፡”
እንዳንባል መጠንቀቅ ይገባል፡፡ ቢያንስ “ብልጥ ዋሾ፣ አምላኬ ሆይ! ውሸቴን አታስረሳኝ ብሎ ይፀልያል የሚለውን አባባል አትርሳ” የሚለውን አለመዘንጋት ደግ ነው፡፡
ማርክ ትዌይንም በምፀት፣ “ውሸት መፀለይ አይቻልም፤ ያንን ደርሼበታለሁ” የሚለው ውሸት ከልብ የማይመነጭ መሆኑን ሲያስረዳን ነው፡፡ የማይዋሽ የፖሊቲካ ሰው ይስጠን!

 - ነዋሪዎች ዳግም ጦርነት እንዳይከሰት ሰግተዋል


          በአማራና ትግራይ ክልሎች የ”ይገባኛል” ጥያቄ በሚነሳባቸው አካባቢዎች ውጥረት መንገሱ ተገለፀ። ነዋሪዎች ለአዲስ አድማስ እንደተናገሩት፤ የትግራይ ሃይሎች ወደ እነዚሁ አዋሳኝ አካባቢዎች መጠጋታቸው ነው ውጥረቱን የፈጠረው።
ለደህንነታቸው ሲሉ ስማቸው እንዳይጠቀስ የጠየቁ አንድ የወልቃይት ጠገዴ ነዋሪ በአካባቢው ከአማራ ክልል ዞኖች በአንጻራዊነት የተሻለ መረጋጋት እንዳለ ይገልጻሉ። ይሁንና እርሳቸው “የህወሓት ታጣቂ” ያሉት የትግራይ ሃይል አደጋ መጋረጡን ጠቁመዋል።
“ይኸው ሃይል በጠለምትና በዋልድባ አካባቢ እንቅስቃሴዎችን እያደረገ ነው” ያሉት እኚሁ ነዋሪ፣ በቅርቡ “ሰሜን ጎንደርና ወልቃይት ጠገዴ ሰቲት ሁመራ ዞኖችን በሚያገናኘው፤ አዲአርቃይ ወረዳ፣ አሊ ቀበሌ፣ ልዩ ስሙ ‘ዱሃር ግዛና’ የሚባል ስፍራ ላይ የህወሓት ታጣቂዎች ጥቃት መፈጸማቸውን ተናግረዋል።
በዚህም ጥቃት 15 ንጹሃን መገደላቸውንና 3 ሰዎች መቁሰላቸውን ጠቁመው፤ ከጥቃቱ ተጎጂዎች መካከል ታዳጊ ሕጻናት እንደሚገኙበትም አስረድተዋል።
ከጥቃቱ ባሻገር፣ የአካባቢው ነዋሪዎች ንብረት የሆኑ ከ500 በላይ ከብቶችና 300 ፍየሎች በትግራይ ሃይሎች መዘረፋቸውን ነው የገለፁት።
ነዋሪው “ጥቃቱን አድርሰዋል” ያሏቸው ታጣቂ ሃይሎች መቀመጫቸው እንዳባጉና መሆኑን የጠቀሱት ነዋሪው፤ “ሃይሉን የሚመሩት ወርቂ ዓይኑ የተባሉ ጄኔራል” መሆናቸውን አመልክተዋል። የታጣቂ ሃይሉ ብዛት ከ250 እስከ 300 ድረስ እንደሚገመትና “አርሚ 11” ተብሎ እንደሚጠራም አመልክተዋል።
በፕሪቶሪያው ስምምነት መሰረት የትግራይ ሃይሎች ትጥቅ ሳይፈቱ መቅረታቸው የደህንነት ስጋት ጋርጦብናል የሚሉት ነዋሪው፣ “አሁንም ለሌላ ጥቃት እየተዘጋጁ ነው። ለሁለተኛ ጊዜ የሰሜኑ ጦርነት እንዳያገረሽ ስጋት አለን።” ብለዋል።
በራያ አካባቢ፣ ቀደም ሲል አላማጣ ከተማ ይኖሩ እንደነበርና አሁን ግን ተፈናቅለው ኮረም እንደሚገኙ የነገሩን አቶ አማረ ደሳለኝ የተባሉ መምሕር፣ የጸጥታውን ሁኔታ ሲያብራሩ፣ “በየትምሕርት ቤቶች የትግራይ ታጣቂዎች ገብተዋል። ሕዝቡ ተገቢውን ማሕበራዊ አገልግሎት እያገኘ አይደለም።” ብለዋል። በእነዚሁ ትምሕርት ቤቶች ውስጥ ታጣቂዎቹ የቡድን መሳሪያ ጭምር ይዘው መስፈራቸውንና መንግስታዊ ተቋማት ከስራ ውጭ መሆናቸውንም ነው የጠቆሙት።
ባለፈው ሳምንት ቅዳሜ አንድ የባለ ሶስት እግር (ባጃጅ) አሽከርካሪ በትግራይ ሃይሎች መገደሉን ተከትሎ፣ በነጋታው ከቀብር ስነ ስርዓቱ በኋላ በአላማጣ ከተማ የተቃውሞ ሰልፍ መደረጉን የተናገሩት አቶ አማረ፤ በሰልፉ የተሳተፉ ሰዎች አካባቢውን ለቅቀው እንዲወጡ በእነዚሁ ሃይሎች ወረቀት መበተኑን  ገልጸዋል።
በአሁኑ ሰዓት የራያ አካባቢ በአማራ ክልልም ሆነ በትግራይ አስተዳደር ስር አለመሆኑንና መደበኛ አስተዳደር አለመኖሩን በማመልከት፣ ሕብረተሰቡ የዕለት ተዕለት እንቅስቃሴውን እየከወነ እንደሚገኝ አስረድተዋል።
“ከ50 ሺህ በላይ ተፈናቃይ ወደ ቆቦ ተጉዞ ነበር። ሆኖም መጠለያ አላገኘም። በቂ ዕርዳታ ከመንግስት አልቀረበለትም። ይህንን ተከትሎ ወደ አላማጣ ለመመለስ ተገድዷል። አንዳንድ በትግራይ ሃይሎች የሚታደኑ ግለሰቦች ከአላማጣ ሸሽተው ቆቦ ከትመዋል።”  ሲሉ ነዋሪው ጠቁመዋል።
ኮረም፣ ኦፍላ፣ ራያ አላማጣና አላማጣ ከተማን ጨምሮ በሁሉም የራያ አካባቢዎች የትግራይ ሃይሎች እንደሚገኙ ያመለከቱት አቶ አማረ፣ ኮማንድ ፖስት በማወጅ የአማራ ክልል ግለሰቦችን ትጥቅ ከማስፈታት ባለፈ፣ የፌደራል መንግስቱ የሰጠው ተጨባጭ መልስ እንደሌለ ተናግረዋል።
ከወራት በፊት በፌደራል መንግስቱ፣ የራያ አላማጣ ነዋሪዎችን እንዲያወያዩ የተላኩት የአገር መከላከያ ሰራዊት አዛዦች፤ ከትግራይ ክልል ተፈናቃዮች እንደሚመጡ፣ የአማራ ክልል በራያ ያደራጀው የመንግስት መዋቅር እንደሚፈርስና በሕዝቡ ምርጫ መሰረት አዲስ የጋራ አስተዳደር እንደሚዋቀር መግለጻቸውን አቶ አማረ አውስተዋል።
አዲሱ አስተዳደር አሳታፊ የሆነ መዋቅር እንደሚኖረውና መከላከያና ፌደራል ፖሊስ ጸጥታ እያስከበሩ ሪፈረንደም እንደሚደረግ ከአወያዮቹ መገለፁንም ተናግረዋል።
ነገር ግን ቃል የተገባው ጉዳይ ተግባራዊ ከመሆን ይልቅ የትግራይ ታጣቂዎች የ”ይገባኛል” ጥያቄ ከሚነሳባቸው አካባቢዎች አልፈው ቀድሞም በአማራ ክልል አስተዳደር ስር ወዳሉ አካባቢዎች እየገቡ መሆናቸውን አቶ አማረ  አስታውቀዋል።
ሚያዚያ 23 ቀን 2016 ዓ.ም. ለትግራይ ክልል መገናኛ ብዙኃን መግለጫ የሰጡት የትግራይ ጊዜያዊ አስተዳደር ምክትል ፕሬዚዳንት ጄኔራል ታደሰ ወረደ፣ እስከ ሰኔ 30 ቀን 2016  ባለው ጊዜ፣ በአማራ ክልል በኩል ጥያቄ በሚነሳባቸው አካባቢዎች የተመሰረቱ “ሕገወጥ” ያሏቸው አስተዳደሮች ሊፈርሱ፣ ተፈናቃዮች ደግሞ ወደቀዬአቸው ሊመለሱ ከፌደራሉ መንግስት ጋር መግባባት ላይ መደረሱን ተናግረው ነበር።
የአማራ ብሔራዊ ክልላዊ መንግስት በበኩሉ፣ «ህወሓትና ግብረ አበሮቹ» ያላቸው አካላት፣ የይገባኛል ጥያቄ ከሚነሱባቸውና ሰሞኑን በሃይል ከያዟቸው አካባቢዎች በአስቸኳይ የፕሪቶሪያው ስምምነት እንዲተገበርም መጠየቁ ይታወቃል።
በሌላ በኩል፤ ከሳምንታት በፊት፣ የአማራ ብሔራዊ ንቅናቄ (አብን) ባወጣው መግለጫ፤ “የፌደራል መንግስት የህወሓት ታጣቂዎችን በወረራ ከያዟቸው አካባቢዎች በአስቸኳይ ለቀው እንዲወጡ እንዲያደርግና በተደጋጋሚ ወረራ እየተፈጸመበት ለከፍተኛ ችግር ለተጋለጠው ህዝብ አፋጣኝ ሰብዓዊ ድጋፍ እንዲያደርግ” አሳስቦ ነበር።
እስካሁን በጉዳዩ ዙሪያ የፌደራሉ መንግስት የሰጠው ይፋዊ መግለጫም ይሁን ማሳሰቢያ የለም።

የፕሪቶሪያው የሰላም ስምምነት ከተፈረመ ወዲህ፣ የኤርትራ ወታደሮች በኢሮብ ወረዳ 23 ትምሕርት ቤቶችን ተቆጣጥረው እንደሚገኙ  የወረዳው ትምሕርት ጽ/ቤት ጠቁሟል።
በወረዳው የትምህርት ፅህፈት ቤት ስር ከሚታወቁና ክትትል ሲደረግላቸው ከነበሩት መካከል፣ አንድ ሁለተኛ ደረጃ የሚገኙባቸው 23 ትምህርት ቤቶች ከ3 ዓመት በላይ በኤርትራ ወታደሮች ቁጥጥር ስር መቆየታቸው ጽሕፈት ቤቱ ገልጿል።
ከትምሕርት ቤቶቹ  ባሻገር፣ መምሕራንና ተማሪዎች ያሉበት ሁኔታ ሊታወቅ እንዳልቻለ ተነግሯል።
በወረዳው አንጻራዊ የሰላምና የጸጥታ ሁኔታ በሚስተዋልባቸው አካባቢዎች በሚገኙ ትምህርት ቤቶች የሚማሩ ተማሪዎች በመጪው ሐምሌ ወር ለሚሰጠው አገር አቀፍ የ12ኛ ክፍል መልቀቂያ ፈተና እየተዘጋጁ እንደሚገኙ ታውቋል።
የ12ኛ ክፍል ተማሪዎች በቂ የትምሕርት ቁሳቁስ አቅርቦት በሌለበት ለፈተና በዝግጅት ላይ መሆናቸውን ግምት ውስጥ በማስገባት፣ መንግስታዊና መንግስታዊ ያልሆኑ ተቋማት የዕገዛ እጃቸውን እንዲዘረጉ የወረዳው ትምሕርት ፅህፈት ቤት ጥሪውን አስተላልፏል።
ጦርነቱ ብዙ ነገሮች እንዳሳጣቸው የተናገሩ ተማሪዎች፤ አሁን በወረዳቸው ትምህርት ቤት የኢንተርኔት አቅርቦት ጨርሶ እንደሌለ ጠቁመዋል። በተጨማሪም የውሃ፣ የመብራት፣ የትራንስፖርትና የትምህርት ቁሳቁስ አቅርቦት እንደሌለ ጠቅሰው ይህም በቴክኖሎጂ ታግዘው ከሚፈተኑ ተማሪዎች ጋር ተፎካካሪ ለመሆን አዳጋች እንደሚያደርግባቸው ነው የገለፁት።
እንዲያም ሆኖ፣ አሁን የተገኘው ዕድል እንዳያመልጣቸው ለመፈተን  በዝግጅት ላይ እንደሚገኙ ተማሪዎች ተናግረዋል።
መምሕራን በበኩላቸው፣ በወረዳው ያሉት ተማሪዎች የተሻለ ውጤት እንዲያስመዘግቡ የክልሉና የፌደራል መንግስት ትምህርት ሚኒስቴር ዕገዛ እጅግ ወሳኝ መሆኑን ነው ያሰመሩበት።
የኢትዮጵያ መንግስት፣ በፕሪቶሪያው የሰላም ስምምነት መሰረት፣ በኤርትራ ወታደሮች ቁጥጥር ስር የሚገኙ ትምህርት ቤቶችና ተማሪዎች ነፃ እንዲወጡ በትኩረት መሥራት እንዳለበት አሳስበዋል።
በሰሜን ኢትዮጵያ ጦርነት ሳቢያ፣ በኢሮብ ወረዳ የትምሕርት መሰረተ ልማት ሙሉ በሙሉ በሚባል ደረጃ መውደሙ የትግራይ ቴሌቪዥን ዘገባ ያመለክታል።

 - የወባ በሽታ ላይ የሚመክር ጉባኤ እየተካሄደ ነው


          የወባ በሽታ በደቡብ ምዕራብ የኢትዮጵያ ክልል፤ የአምራቹን ወጣትና  የሕጻናትን ሕይወት በመቅጠፍ አሳሳቢ ደረጃ ላይ ደርሷል ተባለ።  በሽታው የሕልውና ስጋት ወደ መሆን ተሸጋግሯል ያሉት አዲስ አድማስ  ያነጋገራቸው  የክልሉ ነዋሪዎች፣ በበሽታው ተጠቂ የሆኑ ሕሙማን የህክምና አገልግሎት ባገኙበት በሁለትና በሦስት ቀናት ልዩነት ውስጥ እንደገና የበሽታው ምልክት ይታይባቸዋል ብለዋል። መድኀኒቱም የመፈወስ አቅሙ አናሳ እንደሆነ ተናግረዋል። በተደጋጋሚ ለበሽታው በመጋለጣቸው የተነሳ በአቅም ማነስ ሕይወታቸውን የሚያጡ ነዋሪዎች ቁጥርም ከቀን-ወደ ቀን እያሻቀበ መምጣቱ ተነግሯል።  
የበሽታውን ስርጭት ለመቀነስ በአሁን ሰዓት ከፍተኛ ርብርብ እየተደረገ ቢሆንም፤ ወጣቶች፣ ሕጻናት እንዲሁም አምራቹ ገበሬና ሌሎች የሕብረተሰብ ክፍሎች በሽታው ሕይወታቸውን እያጡ እንደሆነ ከአካባቢው የተገኘው መረጃ ያመለክታል።
በቦንጋ ከተማ አገልግሎት እየሰጠ ከሚገኘው የገብረጻዲቅ ሻዎ ሆስፒታል የተገኘው መረጃ እንደሚጠቁመው ፤ በአብዛኛው ሕጻናት በበሽታው ተጠቂ ሆነዋል። ወደ ሆስፒታሉ ከሚመጡ ከአንድ መቶ ታካሚዎች መካከል ሠላሳ ያህሉ የወባ በሽታ ተጠቂዎች እንደሆነም ታውቋል። የሕጻናት በሽታ የመቆጣጠር አቅም አናሳ በመሆኑ ለአዋቂዎች የተበጀውን መድኀኒት መስጠት ቀላል አለመሆኑን የሚገልጹት የጤና ባለሙያዎች፤ በማስታገሻ መልክ የሚወስዱት መድኀኒት እንጂ በዶዝ የተዘጋጀላቸው መድኀኒት ባለመኖሩ የተነሳ ሕጻናትን መፈወስ ከአቅም በላይ እንደሆነ ጠቁመዋል። በሌላ በኩል፤ በገጠር አካባቢዎች የጤና አገልግሎት እየሰጡ የሚገኙ የጤና ኤክስቴንሽን ባለሞያዎች፣ በቂ የመድኀኒት አቅርቦት እያገኙ አይደለም ተብሏል።
በአካባቢው የወባ በሽታ አስተላላፊ ትንኝ እንዳይራባና የበሽታውን ስርጭት ለመቀነስ የሚያስችል የኬሚካል ርጭት መስተጓጎሉን ያመለከቱት መረጃዎች፤ በተወሰኑ አካባቢዎች እንጂ በሁሉም ቦታዎች የኬሚካል ርጭት እንዳልተከናወነ ይጠቁማሉ።
በርካታ ሕሙማን መድኀኒት ጀምረው በማቋረጣቸው፣ እንዲሁም የክልሉ የጤና ቢሮ በተለያዩ አጋጣሚዎች ስለ በሽታው ስርጭት፣ መከላከልና ስለ መድኀኒት አወሳሰድ እንዲሁም በጥንቃቄ አወሳሰድ ዙሪያ የግንዛቤ ማስጨበጫ መድረኮች ያለመፍጠሩ የበሽታው ስርጭት እንዲባባስ ምክንያት ሆኗል ተብሏል።   
ይህ በዚህ እንዳለ፣ የክልሉ ጤና ቢሮ፣ ከኢትዮጵያ ጤና ጥበቃ ሚኒስቴር ጋር በመተባበር፣ በወባ ሥርጭትና መከላከል ላይ የሚያተኩርና ለስድስት ወር የሚዘልቅ ልዩ ዘመቻ ለመጀመር በሚዛን አማን ከተማ ትላንት አርብ ሰኔ 7 ቀን 2016 ዓ.ም. የምክክር መድረክ ከፍቷል፡፡   
በመድረኩ የደቡብ ምዕራብ ኢትዮጵያ ሕዝቦች ክልል መንግሥት ባለስልጣናት፣ የክልሉ ምክትል ርዕሰ መስተዳድር ዶክተር ነጋሽ ዋጌሾ፣ የጤና ጥበቃ ሚኒስትር ዲኤታ ዶክተር ደረጀ ዱጉማ፣ የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት አባላትና የተለያዩ በወባ መከላከያ ዙሪያ የሚሠሩ ድርጅቶች እንደሚሳተፉ ተዘግቧል። በጉባኤውም የወባ በሽታን በዘላቂነት ለመቅረፍ የሚያስችሉ ውይይቶችና ተግባራቶች ይከናወናሉ ተብሏል።