ዘወትር ሐሙስ ከቀኑ 9-10 ሰዓት እና እሁድ ከ11-12 ሰዓት የሚቀርብ “እፎይታ” የተሰኘ የሬዲዮ ዝግጅት በኤፍኤም አዲስ 97.1 እንደሚጀምር ኪኖ ፕሮዳክሽን እና አርት ሶሉሽን አስታወቁ፡፡
ፕሮግራሙን “የወንዶች ጉዳይ” ቁጥር ፩፣ እና የ“ፔንዱለም” አዘጋጅ ሄኖክ አየለ፣ የ“ሚስኮል” ፊልም አዘጋጅ ደረጄ ምንዳዬ፣ አንጋፋዋ ድምጻዊት ነፃነት መለሰ እና ድምጻዊት አበባ ላቀው እንዲሁም የሙዚቃ ቪዲዮ ዳይሬክተሩ ፍፁም ይላቅ እንደሚያዘጋጁት ታውቋል፡፡

የሰዓሊ ሳሙኤል ሀብተአብ የፎቶግራፍ ሥራዎች የተሰባሰቡበት የፎቶግራፍ ትርዒት ትናንት ምሽት ሳር ቤት አካባቢ በሚገኘው ጋለሪአ ቶሞካ መቅረብ ጀመረ፡፡ ትርኢቱ እስከ ነሐሴ 23 ለተመልካች ክፍት ሆኖ የሚቆይ ሲሆን ነሐሴ 19 ከጧቱ 4 ሰዓት በሰዓሊው ሥራዎች ላይ ውይይት ይካሄዳል ተብሏል፡፡

በፈለቀ ካሳ ጥንድ ፕሮሞሽን የሚዘጋጀው የጥበብ ምሽት፣ የመጀመሪያ ዝግጅቱን ከትናንት በስቲያ ማታ ቦሌ በሚገኘው ሻላ አዳራሽ ቀረበ፡፡ በየወሩ አንድ ደራሲና አንድ ሙዚቀኛ የሚቀርቡበት ኪነጥበባዊ ዝግጅት የመግቢያ ዋጋ በግለሰብ 50 ብር ሲሆን ከዚሁ ገቢ በየወሩ ለአንድ ሕጻን 200 ብር በመመደብ አምስት ሕጻናትን ለመንከባከብና ለማስተማር ይውላል፡፡ የጥበብ ምሽቱ በኮሜዲ ዝግጅቶችም እንደሚታጀብ ለማወቅ ተችሏል፡፡ 

በጋዜጠኛና ደራሲ ቴዎድሮስ ሽፈራው የተዘጋጁ ስድስት የተረት መፃህፍት ሰሞኑን ለንባብ በቁ፡፡ “ባለማሩ ገላ ሰውዬ”፣ “ደግ ለራሱ”፣ “ደጓ ዳክዬ ”፡ “ሆዳሙ ዘንዶ”፣ “ቀብራራዋ ድመት” እና “ትንሿ ሻሼ” የተሰኙት መፃህፍት ህፃናትን እያዝናኑ የሚያስተምሩ ሲሆኑ የንባብ ልምድ በማዳበር ረገድም ከፍተኛ እገዛ እንደሚያደርጉ አዘጋጁ ተናግሯል፡፡ መፃህፍቱ እያንዳንዳቸው በ15.00 ለገበያ ቀርበዋል፡፡ ብር ጋዜጠኛና ደራሲ ቴዎድሮስ ሽፈራው፤ በኤፍ ኤም 96.3 የተለያዩ ፕሮግራሞችን የሚያዘጋጅ ሲሆን በተለይ “ቀይ መብራት” በሚለው ፕሮግራሙ ይታወቃል፡፡

ከሁለት ዓመት በፊት በደራሲ ሊዛ ተሾመ ተጽፎ የቀረበው “አሜኬላ ያደማው ፍቅር” ረዥም ልቦለድ መፅሃፍ ተሻሽሎ በድጋሚ ለንባብ በቃ፡፡ “በፍቅር ዓለም በራስ ላይ ማዘዝ ከባድ ነው” የሚለው ልቦለድ መጽሐፍ፤ ለደራሲዋ ሁለተኛዋ ሲሆን ካሁን በፊት “ፍትህን በራሴ” የተሰኘ መጽሐፍ ለንባብ አብቅታለች፡፡ 268 ገፆች ያሉት መጽሐፉ፤ በኢንተርናሽናል ሊደርሺፕ ኢንስቲትዩት ማተሚያ ቤት የታተመ ሲሆን ለሀገር ውስጥ ገበያ 45.60 ብር፣ ለውጭ ገበያ ደግሞ 10 ዶላር ይሸጣል፡፡

በአንተነህ ግርማ ተጽፎ ተካበ ታዲዮስ ያዘጋጀውና በካም ግሎባል ፒክቸርስ የቀረበው “አማረኝ” ፊልም የፊታችን ሰኞ ከምሽቱ 12 ሰዓት ብሔራዊ ትያትር እንደሚመረቅ አዘጋጆቹ አስታወቁ፡፡ የ103 ደቂቃ ርዝመት ያለው ፊልሙ፤ በአራት ወራት ተሰርቶ የተጠናቀቀ ሲሆን ዮሐንስ ተፈራ፣ አማኑዔል ሀብታሙ፣ ባዩሽ ከበደ፣ ካሳሁን ፍስሃ (ማንዴላ) እና ሌሎችም ተውነውበታል፡፡ በሥራ እና በትዳር ጫና ሳቢያ እረፍት በፈለገ ወጣት ታሪክ ላይ የተሰራው ፊልም፤ ከሰኞው ዋና ምርቃት በፊት አዲስ አበባ በሚገኙት ኤድናሞል፣ አለም፣ ዋፋ፣ እምቢልታ፣ አጐና እና ኢዮሃ ሲኒማ ነገ ከቀኑ 8፣ 10 እና 12 ሰዓት ለሕዝብ እይታ ይበቃል፡፡
ካም ግሎባል ፒክቸርስ ቀደም ሲል “ስውሩ እስረኛ”፣ “በራሪ ልቦች”፣ “አማላዩ”፣ “ሼፉ” እና “ወደገደለው” የተሰኙ ፊልሞችን ለእይታ ማብቃቱ ይታወሳል፡፡

የኢትዮጵያ ብሄራዊ ቡድን በ3ኛው የአፍሪካ አገራት ሻምፒዮንሺፕ ደቡብ አፍሪካ ላይ ሲሳተፍ በዚያው አገር በሚኖሩ ስደተኛ ኢትዮጵያውያን ድጋፍ ከፍተኛ ትኩረት እንደሚያገኝ ተጠብቋል፡፡ ብሄራዊ ቡድኑ ኢትዮጵያ ለመጀመሪያ ጊዜ ወደ ለምትሳተፍበት የአፍሪካ አገራት ሻምፒዮንሺፕ CHAN ውድድር ያለፈው ከሳምንት በፊት በኪጋሊ ከተማ የሩዋንዳ አቻውን በመለያ ምት 5ለ6 በሆነ ውጤት በማሸነፉ ነው፡፡
የመጀመርያው ተሳትፎ በቻን
በ2014 እኤአ መግቢያ ለሚጀመረው 3ኛው የአፍሪካ አገራት ሻምፒዮንሺፕ 12 አገራት ከወዲሁ ማለፋቸውን አረጋግጠዋል፡፡ ደቡብ አፍሪካ ፤ ሊቢያ እና ጋና በቀጥታ ማለፋቸውን ሲያረጋገጡ ፤ ከመካከለኛውና ምስራቅ አፍሪካ ዞን ኢትዮጵያ፣ ብሩንዲ እና ኡጋንዳ፤ ከሰሜን አፍሪካ ዞን ሞሮኮ ፤ ከማእከላዊ አፍሪካ ዞን ኮንጎ፤ ከምእራብ አፍሪካ ዞን ናይጄርያ፣ ቡርኪናፋሶ፣ ሞውታንያና ማሊ በመጨረሻ ዙር የማጣርያ ውድድር ያለፉት ሌሎቹ 9 አገራት ናቸው፡፡ በ2010 እኤአ ላይ 19ኛውን የዓለም ዋንጫ እንዲሁም በ2013 እኤአ ላይ 29ኛውን የአፍሪካ ዋንጫ ያዘጋጀችው ደቡብ አፍሪካ በ2014 እኤአ ላይ 3ኛውን የአፍሪካ አገራት ሻምፒዮንሺፕ በተሳካ ሁኔታ ለማስተናገድ ፍላጎት እንዳላት የውድድሩ አዘጋጆች ከሰሞኑ ተናግረዋል፡፡ 29ኛውን የአፍሪካ ዋንጫ ደቡብ አፍሪካ ባስተናገደችበት ወቅት ስርዓቱን በሳተ የትኬት አሻሻጥና በስታድዬም ተመልካች ድርቅ የዝግጅት ድክመት ቢታይም ከውድድሩ እስከ 7.2 ሚሊዮን ብር ማትረፍ ተችሏል፡፡
የአገሪቱ እግር ኳስ ፌደሬሽን በ3ኛው የአፍሪካ አገራት ሻምፒዮንሺፕ ደማቅ መስተንግዶ ለማድረግ 50 በመቶ ዝግጅቱን እንዳጠናቀቀም ገልጿል፡፡ ደቡብ አፍሪካ ለዚሁ ውድድር በአራት ከተሞቿ የሚገኙ ስታድዬሞችን አዘጋጅታለች፡፡ የውድድሩን የመክፈቻ እና የመዝጊያ ጨዋታ የምታስተናግደው ኬፕ ታውን 64100 ተመልካች በሚይዘው የኬፕታውን ስታድዬም ፤ ፖልክዎኔ ከ1ሺ በላይ ተመልካች በሚይዘው የፒተር ሞኮባ ስታድዬም ፤ ብሎምፎንቴን እስከ 41ሺ ተመልካች በሚይዘው የፍሪስቴት ስታድዬም እና ኪምበርሌይ 18ሺ ተመልካች በሚያስተናግደው የሆፌ ፓርክ ስታድዬም የቻን ጨዋታዎችን ያስተናግዳሉ፡፡
በአፍሪካ እግር ኳስ ኮንፌደሬሽን አማካኝነት የተመሰረተው ሻምፒዮናው በየአገሩ ሊጎች በመጫወት ለፕሮፌሽናል እድል ለመብቃት ያልቻሉ ተጨዋቾችን ወደ ገበያ ለማውጣት፤ የክለቦችን አህጉራዊ አስተዋፅኦ ለማሳደግ፤ የየአገራቱን የሊግ ውድድሮች ደረጃ እና የፉክክር ብቃት ለማጠናከር እንዲሁም በዋናው የአፍሪካ ዋንጫ ውድድር መሳተፍ ለማይሆንላቸው የአህጉሪቱ ቡድኖች የውድድር እድል ለመፍጠር አመቺ መድረክ መሆኑ ይገለፃል፡፡
የስደተኞቹ ኢትዮጵያውያን ድጋፍ
ዋልያዎቹ የአፍሪካ አገራት ሻምፒዮንሺፕ ወይም ቻን ላይ በሚኖራቸው ተሳትፎ በደቡብ አፍሪካ በሚኖሩ ስደተኛ ኢትዮጵያውያን አስደናቂ ድጋፍ ስለሚገኙ ከፍተኛ ትኩረት መሳባቸው የማይቀር ነው፡፡ 29ኛው የአፍሪካ ዋንጫ በደቡብ አፍሪካ በተካሄደበት ወቅት ስደተኛ ኢትዮጵያውያን ለዋልያዎቹ 12ኛ ተጨዋቾች እንደነበሩ የሚታወስ ነው፡፡ በዋና ከተማዋ ጆሃንስበርግ እንዲሁም ዋልያዎቹ የምድብ 3 ግጥሚያዎችን ባደረጉባቸው በኔልስፑሪቱ ሞምቤላ ስታዲየም እና በሩስተንበርጉ ሮያል ባፎኬንግ ስታድዬም በ50 ሺዎች የሚገመቱ ስደተኛ ኢትዮጵያውያን ለአፍሪካ ዋንጫው ከፍተኛ ድምቀት ማላበሳቸው አይዘነጋም፡፡ በስደት፤ በትምህርት እና በስራ በደቡብ አፍሪካ የተለያዩ ግዛቶች የከተሙት ኢትዮጵያውያን በፍፁም የአገር ፍቅር መንፈስ እና አንድነት ለቡድናቸው ከፍተኛ ድጋፍ ማድረጋቸው ለኢትዮጵያ ብሄራዊ ቡድን የቻን ውድድር ውጤታማነት ከፍተኛ አስተዋፅጽኦ እንደሚኖረው ይጠበቃል፡፡
ከአፍሪካ ዋንጫ ወደ ቻን ከዚያም ወደዓለም ዋንጫ…
በሌላ ዜና የኢትዮጵያ ብሄራዊ ቡድን በደቡብ አፍሪካ በ2014 ለሚዘጋጀው 3ኛው የአፍሪካ ሻምፒዮና ውድድር ማለፉን ካረጋገጠ በኋላ ለእረፍት የተበተነ ሲሆን ከ6 ሳምንታት በኋላ ለዓለም ዋንጫ የመጨረሻ የጥሎ ማለፍ ማጣርያ ለማለፍ በምድብ 1 የ6ኛ ዙር ወሳኝ ጨዋታ ከመካከለኛው አፍሪካ ሪፖብሊክ ጋር ይገናኛል፡፡ የአፍሪካ እግር ኳስ ኮንፌደሬሽን እና ፊፋ ይህ ወሳኝ ጨዋታ በኮንጎ ዋና ከተማ ብራዛቪል እንዲደረግ ሲወስኑ፤ ውድድሩን የሚመሩት ዳኞች ከአልጄርያ መመደባቸውን ለማወቅ ተችሏል፡፡
በ5ኛ ዙር የምድብ ማጣርያ ጨዋታዎች ለመጨረሻው የጥሎ ማለፍ ማለፍ ትንቅንቅ ማለፋቸውን ያረጋገጡት 3 አገራት ኮትዲቯር ፤ ግብፅ እና አልጄርያ ናቸው በቀሪዎቹ ሰባት ምድቦች ምድባቸውን በመሪነት የሚያልፉትን ለመለየት የስድስተኛ ዙር የምድብ ማጣርያ ጨዋታዎች ይጠበቃሉ፡፡
ኢትዮጵያ በፊፋ ተገቢ ያልሆነ ተጨዋች በማሰለፍ ምክንያት በቅጣት ሶስት ነጥብ ከተቀነሰባት በኋላ ምድብ አንድን በ5 ጨዋታዎች ባስመዘገበችው 10 ነጥብ እና 1 የግብ ክፍያ ስትመራ፤ ደቡብ አፍሪካ በ8 ነጥብ እና በ4 የግብ ክፍያ፤ ቦትስዋና በ7 ነጥብ እና በ1 የግብ ክፍያ እንዲሁም ሴንተራል እፈሪካ ሪፖብሊክ በ3 ነጥብ እና በ6 የግብ እዳ እስከ አራት ያለውን ደረጃ አከታትለው ይዘዋል፡፡
በምድቡ የ6ኛ ዙር የመጨረሻ ጨዋታዎቻቸው ሴንተራል አፍሪካ ሪፖብሊክ እና ኢትዮጵያ በገለልተኛ ሜዳ ኮንጎ ብራዛቪል ላይ ሲጫወቱ፤ ደቡብ አፍሪካ ደግሞ በሜዳዋ ቦትስዋናን ታስተናግዳለች፡፡ በተመሳሳይ ቀን በተመሳሳይ ሰዓት በሚደረጉት ሁለት ጨዋታዎች በሚመዘገቡ ውጤቶች ኢትዮጵያ ካሸነፈች ብቻ በቀጥታ ለጥሎ ማለፉ ማጣርያ ማለፏን ታረጋግጣለች፡፡
ደቡብ አፍሪካ እና ቦትስዋና በበኩላቸው በመሸናነፍ፤ ከዚያም የኢትዮጵያ ነጥብ መጣል በመጠበቅ በያዙት የግብ ክፍያ ብልጫ ለማለፍ ተስፋ ያደርጋሉ፡፡ የጎል ድረገፅ አንባቢዎች በሰጡት የውጤት ትንበያ ኢትዮጵያ ምድቡን በመሪነት እንደምታጠናቅቅ ተመልክቷል፡፡
በኮንጎ ብራዛቪል በሚደረገው ጨዋታ ኢትዮጵያ ሴንተራል አፍሪካን 31.77 በመቶው 3ለ1፤ 15.29 በመቶው 2ለ1 እንዲሁም 12.94 በመቶው 2ለ0 ታሸንፋለች ብለው ገምተዋል፡፡ በሌላው የምድቡ ጨዋታ ደግሞ ደቡብ አፍሪካ ቦትስዋናን 21.05 በመቶው 2ለ0 እንዲሁም 15.79 በመቶው 3ለ1 እንደምታሸንፍ ሲተነብዩ ያህሉ አንድ እኩል አቻ ይለያያሉ በሚል ገምተዋል፡፡
የዋልያዎቹ ዋጋ መጨመር
ይህ በእንዲህ እንዳለ በዚህ ትውልድ ያሉት የኢትዮጵያ ብሄራዊ ቡድን ተጨዋቾች ዘንድሮ በእግር ኳስ ታሪክ ከፍተኛውን ውጤት በማስመዝገብ ላይ መሆናቸውን የተለያዩ ሁኔታዎች እያመለከቱ ናቸው፡፡
ዋልያዎቹ ኢትዮጵያ ለ31 አመታት የራቀችበትን ታሪክ በመቀየር ለ29ኛው አፍሪካ ዋንጫ ተሳትፎ ካበቁ በኋላ ለአፍሪካ አገራት ሻምፒዮንሺፕ የመጀመርያ ተሳትፎ የደረሱ ሲሆን አገራችን በታሪክ ለመጀመርያ ጊዜ ለዓለም ዋንጫ ተሳትፎ ለምትበቃበት እድል ከፍተኛ የውጤት ተስፋ ይዘው ይገኛሉ፡፡ በዚሁ ታሪክ ሰሪ ትውልድ ሳቢያም በትራንስፈር ማርኬት በኢትዮጵያ ብሄራዊ ቡድን የዝውውር ገበያ የዋጋ ግምት ላይ ጭማሪ እየታየም ነው፡፡ ከወር በፊት በአጠቃላይ ስብስቡ በዝውውር ገበያው የዋጋ ተመን 725ሺ ዩሮ የነበረው የኢትዮጵያ ብሄራዊ ቡድን እስከ 1 ሚሊዮን ዩሮ በመተመን ግምቱ ጨምሯል፡፡
ለዚህም አራት የብሄራዊ ቡድኑ ተጨዋቾች ወደ ተለያዩ አገራት ክለቦች ዝውውር መፈፀማቸው ምክንያት ነው፡፡
ምንም እንኳን በትራንስፈርማርከት ድረገፅ የጌታነህ ዝውውር ሂሳብ እንደ አዲስ ተጨምሮ ብሄራዊ ቡድኑ በ875ሺ መተመኑ ቢገለፅም ወደ እስራኤል ክለብ አይሮኒ ኒር ራማት ሃሻሮን የሄደው አስራት መገርሳ 37.88 ሺ ዩሮ፤ ወደ ሊቢያው ክለብ አልኢትሃድ የሄደው ሽመልስ በቀለ 128.79 ሺ ዩሮ እና ወደ ሱዳን ክለብ አልሃሊ ሼንዲ የሄደው አዲስ ህንፃ 30.23 ሺ ዩሮ የዝውውር ሂሳብ በዝርዝር በትራንስፈርማርከት ውስጥ ሲገባ የኢትዮጵያ ብሄራዊ ቡድን የዋጋ ተመን ከ1 ሚሊዮን ዩሮ በላይ መሆኑ አይቀርም፡፡

ቀደም ያሉ ጥናቶች እንደሚያሳዩት ለዘር መካንነት የሚበቁ ወንዶች ችግር ከአእምሮ ጋር የተገናኘ መሆኑን የሚያመላክት ሲሆን በቅርብ የወጡት ደግሞ 90% የሚሆኑት ምክንያቶች የተፈጥሮ ወይንም አካላዊ ችግሮች መሆናቸውን ይገልጻሉ ፡፡ ቢሆንም ግን ከአካላዊ ችግር የተነሳ መውለድ ያቃታቸውም ቢሆኑ ሁኔታው በመከሰቱ እራሳቸውን ዝቅ አድርገው መመልከት፣ መበሳጨት፣ እራስን እንደጥፋተኛ የመቁጠር ሁኔታዎች ስለሚታይባቸው የአእምሮ ወይንም የአስተሳሰብ ችግርም ይገጥማቸዋል፡፡ ወንዶች ለመካንነት ያላቸው ድርሻ ምን ያህል ነው? የሚለውን በዚህ እትም ለንባብ ያልን ሲሆን ማብራሪያውን የሚሰጡት ዶ/ር እስክንድር ከበደ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ሕክምና ትምህርት ቤትጥቁር አንበሳ የጽንስና ማህጸን ሕክምና እስፔሻሊስትና መምህር ናቸው።
ጥ/ መካንነት እንዴት ይገለጻል?
መ/ መካንነት ማለት ጥንዶች ለአንድ አመት ያህል አብረው እየኖሩ ነገር ግን ሴቲቱ ልጅ ማርገዝ ካልቻለች የመካንት ችግር አለ ብሎ መደምደም ይቻላል፡፡ ይህ አገላለጽ የሚጠቅመው ጥንዶች አብረው እየኖሩ ልጅ መውለድ አልቻልንም ብለው ምክንያቱን ሊያስቡና ወደሕክምና ሄደውም መፍትሄውን መጠየቅ የሚችሉበትን ጊዜ ለመጠቆም እንዲረዳ ነው፡፡ በእርግጥ ይህንን ጊዜ በእድሜ ልዩነት ከፋፍሎ መመልከት ያስፈልጋል፡፡ ተጋቢዎቹ ወጣት ከሆኑ እስከ አንድ አመት ሁኔታውን በትእግስት መከታተል ሲገባ ነገር ግን ሴቲቱ ከ35/አመት በላይ ከሆነች እስከአንድ አመትም መታገስ ሳያስፈልግ ቀደም ብሎ መከታተል ይገባል፡፡
ጥ/ ለመካንነት የወንዶች ድርሻ ምን ያህል ነው?
መ/ ቀደም ባሉት ጊዜያት ጥንዶች ልጅ መውለድ ካልቻሉ መካን የሆነችው ሴትዋ ነች እንጂ የወንድ መካን የለም ብለው ያምኑ ነበር፡፡ ይህ ግን የተሳሳተ አመለካከት ነው፡፡ በአሁኑ ጊዜ በአለው የሳይንስ እድገት እንደተረጋገጠው ከሆነ በጥንዶች መካከል ለመካንነት የወንዶች ተሰትፎ ወደ 20% ይሆናል፡፡ በእርግጥ በሴትዋም በወንዱም በኩል ልጅ ያለማግኘት ችግር ሲከሰት ለምክንያትነቱ ከ20-40% ያህል ወንዶች ናቸው።
ጥ/ ለወንዶች መካንነት ምክንያቱ ምንድነው?
መ/ ወንዶች መካን ሆኑ ሲባል በአራት ሊከፈል ይችላል፡፡
በጭንቅላት አካባቢ የሚፈጠሩ ችግሮች (1-2%)
ፒቱታሪ ግላንድ ላይ ስራቸውን የሚሰሩ ሆርሞኖች ማነስ ፣የፒቱታሪ ግላንድ እጢዎች መኖር ፣በተለያዩ ሕመሞች ምክንያት የሚወሰዱ አንዳንድ መድሀኒቶች ፣በተለያዩ ምክንያቶች በጭንቅላት ላይ የሚደርሱ አደጋዎች፣ እንደ ቲቢ ፣የስኩዋር በሽታ ያሉ አድካሚ በሽታዎች ፣መነንጃይትስ የመሳሰሉ ለኢንፌክሽን የሚያጋልጡ ሕመሞች፣ ከመጠን በላይ ውፍረት መካንነትን በወንዶች ላይ ሊያስከትል ይችላል፡፡
በዘር ፍሬ ማምረቻ Testis ላይ የሚፈጠር ችግር (30-40%)
የዘር ማመንጫ ወይንም ማስቋሽቋ የሚ ባለው የሰውነት ክፍል በትክክለኛው አፈጣጠር 46/ ክሮሞዞም ሊኖረው ሲገባ ነገር ግን አንድ ተጨማሪ ማለትም 47/ክሮሞዞም ቢኖራቸው ሙሉ በሙሉ መካን ያደርጋል፡፡
ወንድ ሲፈጠር የዘር ማመንጫው የሚገኘው በሆድ ውስጥ ነው፡፡ ነገር ግን ቀስ በቀስ ወደ ትክክለኛው ቦታው የሚመጣ ይሆናል፡፡ ልጁ ከተወለደ ከአንድ አመት በላይ የዘር ማመንጫው በተፈጠረበት ሆድ እቃ ውስጥ ከቆየ የመካንነት ችግር ሊያጋጥም ይችላልዶ/ር እስክንድር ከበደ ከመካንነት ባለፈም የካንሰር ችግርም ሊያጋጥም ይችላል፡፡ ስለዚህም በጊዜው በኦፕራ ሲዮን መስተካከል ይገባዋል፡፡
የደም መልስ ቡዋንቡዋዎች መስፋት የወንድ ዘርፍሬ ማመንጫ አካባቢ ሙቀት በመፍጠር ትክክለኛ የሆነ የስፐርም አፈጣጠር ሂደት እንዳይኖር ያደርጋል። ጆሮ ደግፍ የሚባል በሽታ ወንዶ በእድሜያቸው ከጉርምስና በሁዋላ ሲደርሱ ከታመሙ ወደ 25% የሚሆኑት የዘር ማመንጫ ፍሬውን ስለሚጎዱ መካንነትን ሊያስከትል ይችላል፡፡ በአብዛኛው ግን ጆሮ ደግፍ በሽታ በልጅነት ስለሚይዝ ለዚህ ችግር ብዙዎችን አይዳርግም፡፡ ከዚህ በተጨማሪ የስጋ ደዌ በሽታ በልጅነት እድሜ ከያዘ እንዲሁም ቲቢ የተባለው በሽታ በጊዜው ካልታከመ ለወንዶች የመካንነት ችግርን ሊያስከትል ይችላል፡፡ ለካንሰር የሚወሰዱ መድሀኒቶች፣ የጨረር ሕክምና በዘር ፍሬ ማምረቻው ከተወሰነ መጠን በላይ ካረፈ የዘር ፍሬውን ስለሚያበላሽ መካን ያደርጋል፡፡ የኩላሊት ወይንም የጉበት በሽታ እንዲሁም ካንሰር ከመጨረሻው ደረጃ ላይ ከደረሱ የወንድ የዘር ፍሬ ውጤታማ እንዳይሆን ስለሚያደርጉ መካንትን ያስከትላሉ፡፡
ስፐርም ከተመረተ በሁዋላ ወደውጭ እንዲፈስ ባለው አካሄድ መስመሩ ወይንም
መጉዋጉዋዣው ሲዘጋ (20-30%)
እስፐርም ከተመረተ በሁዋላ ወደሴቷ እንቁላል በመጉዋዝ ልጅ እንዲመረት የሚያደ ርገው መስመር በተለምዶው የትራንስፖርት መስመር ይባላል። ይህ መስመር ማለትም የዘር ማስተላለፊያው ቱቦ በኢንፌክሽን ወይንም ቀደም ብሎ ባጋጠመ እንደ ጨብጥ ባሉ በተለያዩ በሽታዎች ምክንያት መስመሩ ከተዘጋ አለዚያም በተፈጥሮ ምክንያት ቱቦው እስከጭርሱንም ላይፈጠር ስለሚችል እንደ አንድ ችግር ሊቆጠር የሚችል ነው፡፡
ምክንያቱ የማይታወቅ (ከ40-50%)
በተለያዩ የአኑዋኑዋር ሁኔታዎች ማለትም ሲጋራ ማጨስ፣ የአደንዛዥ እጾችን መውሰድ፣ አልኮሆል በከፍተኛ ሁኔታ መውሰድ፣ ከባድና ተከታታይ የሆነ የአካል ብቃት እንቅስቃሴ ማድረግ፣ በጣም ጠባብ የሆነ የውስጥ ሱሪ መልበስ፣ የአካባቢ አየርን መበከል ለሚችሉ መርዛማ ኬሚካሎች መጋለጥ፣ የተመጣጠነ ምግብ እጥረት፣ ከፍተኛ ጭንቀት ...ወዘተ አንድን ወንድ ለመካንነት ሊዳርጉ ከሚችሉ መካከል ናቸው፡፡
ጥ/ ሕክምና አለው?
መ/ ሕክምና አለው፡፡ ሕክምና ሲባል ግን መጀመሪያ ጥንዶቹ መካንነትን ለማረጋገጥ በጋራ
ከሐኪሙ ጋ ሲቀርቡ የሚጀመር ነው፡፡ ብዙውን ጊዜ ጥንዶች ልጅ ማግኘት ካልቻሉ ተፈጥሮአዊውም ይሁን ሰው ሰራሹ ችግሩ ከሴትዋ ይሆናል የሚል ግምት በመያዝ ወንዶቹ ሐኪም ጋ አይቀርቡም፡፡ ሴቶቹ ብቻ ምርመራ በማድረጋቸው የሚገኘው ውጤት አመርቂ አይሆንም፡፡ ስለሆነም ጥንዶች በጋር ምርመራ ሲጀምሩ መጀመሪያ ዝርዝር የሆነውን ታሪካቸውን በመውሰድ በተለይም ወንዶቹን በሚመለከት፡-
የዘርፍሬው አፈጣጠር እና ያሉበት ቦታ ትክክለኛ ነው አይደለም ?
ቫሪኮስ የሚባለው ማለትም የደም ስሮቹ የመስፋት ሁኔታ ይታይባቸዋል ወይ?
ቱቦው በትክክል ተፈጥሮአል ወይ?
ሰውየው ትክክለኛ የሆነ ወሲባዊ እንቅስቃሴ አለው የለውም? ...ወዘተ
ከላይ የተመለከቱት ጥያቄዎች ባካተተ ሁኔታ በምርመራ ከተረጋገጠ በሁዋላ ፈሳሹ ተወስዶ ምርመራው ይቀጥላል፡፡ በዚህም ከወንዱ የሚወጣው ዘር መጠን ትክክለኛነት እንዲሁም አሲድ አለው የለውም? ቅጥነቱ ፣ውፍረቱ ፣የስፐርም ቁጥሩ እንዲሁም በአንድ ጊዜ በሚወጣው ፈሳሽ ውስጥ ምን ያህል ስፐርም አለ? እንቅስቃሴያቸውና አፈጣጠራቸው ትክክል ነው ወይ? የሚለው ባጣቃላይም የአለም የጤና ድርጅት ባስቀመጠው መስፈርት መሰረት ታይቶ ጥሩ ውጤት ካለው ወንድየው የመካንነት ችግር እንደሌለበት ምስክርነት ሊሰጠው ይችላል፡፡ ነገር ግን ውጤቱ ጥሩ ካልሆነ ምርመራው በአንድ ጊዜ አጋጣሚ የተደረገ በመሆኑና ምናልባትም ለቀጣይ የሚሻሻልበት ሁኔታ ስለሚኖር እንደገና ከአንድ ወር በሁዋላ ለምርመራ ይቀጠራል፡፡ ይህ ሁሉ ምርመራ ከተደረገ በሁዋላ እንደሁኔታው በህክምና የሚድንም የማይድንም ይኖራል፡፡

(ካለፈው የቀጠለ)
(ይህን አስተያየት ለጋዜጣ በሚያመች መልኩ ለመቃኘት ሞክሬያለሁ)

ባለፈው እትም እንዳስቀመጥኩት “የተረሳ ወራሽ” የተባለው መጽሐፍ መጠንጠኛ ፍለጋ ነው፡፡ ትውልድን ፍለጋና ትምህርትን ፍለጋ መሪ መሽከርክሪት ናቸው፡፡ መለወጥ፣ መፀፀትና ይቅርታ መጠየቅ፣ መራራትና ይቅርታ ማድረግ መፍትሔ ጭብጦች ናቸው (Resolution themes)። ይኸውም ትውልዶችን ማቀራረብ፣ ስህተትን የማረምና መጪውን ትውልድ የማነጽ ዓላማ ያለው አድርጌ እንዳየው አድርጐኛል፡፡ 

ምዕራፎቹን ስንመረምራቸው፤ ደራሲዋ የኤች አይ ቪን አደጋና ከቫይረሱ ጋር የመኖር ጥንካሬን እንደማጓጓዣ (leverage) በመጠቀም፤ (እንደጠቋሚ - ታሪክ (prologue) ከምናየው የመጀመርያ ምዕራፍ ውስጥ) ከዋናዋ ገፀ ባህሪ ጋር ታስተዋውቀናለች። በኋላ ላይ በዝርዝር የህይወት ውጣ ውረዷን የምናያት ወ/ሮ ትዝታን፤ ታገናኘናለች (“ትዝታ” የሚል ስም የሰዋዊ አገላለጽ ወይም ተምሳሌታዊ ስም መሆኑን በውል አናውቅም፡፡) ከእሷ ጋር የምናገኘው ሐኪሙዋ ዶክተር ግርማ፤ ትውልድ ያወደመው፣ ሥርዓት የጐዳው ባለሙያ ሲሆን “የሥራ ተነሳሽነቱ በኑሮ ጫና እየተጨፈለቀና ርህራሄው ከሰብአዊነቱ ውስጥ እየተሸረሸረ ሲወጣ ይሰማው ነበር፡፡ ዶ/ር ግርማ ውጪ በመሄድና የግል ሥራ በመሥራት መሃል የባከነ ህይወትን የሚወክል ገፀ - ባህሪ ሲሆን ያም ሆኖ እንደ ትዝታ ጠንካራ የዘመን - ሰለባዎችን የሚታደግ፣ ተስፋ የሚሰጥ ሰው ሆኖ ነው የሚገኘው፡፡ ይህ ሰው አንዱ የዘመን ጠባሳ ነው፡፡
ኢያሱ መምህር ነው፡፡ እንደ ትዝታ ዋና ገፀ - ባህሪ ነው፡፡ እንደ ዶክተር ግርማ እሱንም ህይወት አጐሳቁሎታል፡፡ ታስሯል፡፡ መካን እስኪሆን ድረስ ተገርፏል፡፡ ተፈቷል፡፡ ኑሮ አበሳጭቶታል። የባለታሪኳ የትዝታ አሳዳጊ ነው፡፡ ከህፃንነት ለአካለ - መጠን እስክትደርስ አሳድጓታል፡፡ በኋላ ግን በድሏታል፡፡ በሁለቱ መካከል የሚፈጠረው ግጭት የታሪኩ መላ - ሰውነት ነው፡፡ በኋላ የመጽሐፉ ቁልፍ ቁልፍ ገፀ - ባህሪያት እነ አብሮ - አደጉ አወቀ፣ ዲያስፖራው የለህወሰን፣ ጓደኛው ኤፍሬም በወጉ ተሰናስለው የምናገኛቸው እያሱ በሚያደርገው የትዝታን ፍለጋ ሂደት ውስጥ ነው። ይህን መሠረታዊ ግጭት ደራሲዋ ያቀረበችው እንዲህ ነው:-
ገፅ 24 ላይ እንዲህ ታሳየናለች
የትዝታ ሃሳብ
“ትዝታ በህይወት ጥሪ በተሞላ ዕድሜዋ ላይ ስለነበረች ወደ ዩኒቨርሲቲ ስትገባ አባቷን ከብቸኝነት ጋር አጋፍጣው መሄድ ስላልፈለገች ትዳር እንዲመሠርት የምታደርግበትን መንገድ ታሰላስላለች”
የእያሱ ሃሳብ
“…ጊዜው ያመጣውን ችግር አንድ እርምጃ ቀድሞ ግብግብ ሊገጥመው በማሰብ፣ ዕውነታው የተጋረደበትን መጋረጃ ቀድዶ ከታሪኳ ጋር ሊያላትማት ወስኗል፡፡ ውሳኔውንም በተግባር አረጋገጠው፡፡ ሀቁን ከፊት ለፊት አስቀምጦ የአንቺነትሽን እውነታ እነሆ ተቀበይ አላት፡፡ “እኔኮ አባትሽ አይደለሁም፡፡
የዚህ ግጭት ውጤትም የእሱ የፍቅር/የወሲብ/ ፍላጐትና እርካታ ሆነ!! ደራሲዋ ቀጥላ እንደምትነግረንም፤
“ለዓመታት የኖሩት አባትና ልጅ በአንድ አፍታ በተከሰተ ሰይጣናዊ ድርጊት ወደተለያየና ጭራሽ ወደማይቀራረብ ተቃራኒ አለም ተሰማሩ፣ ሁለቱም በየፊናቸው ነጐዱ፡፡
የትዝታ ውሳኔ
ቀስ በቀስም ህሊናዋ መካሪ ዘካሪ፣ ቀጪና ተቆጪ ሆኖ ተጋፈጣት፤ ከዚያም እራስሺን ፈልጊ ብሎ አዘመታት (ገጽ 29) ይሄ ማንነትን ፍለጋ ነው የመጽሐፉ መሽከንተሪያ!!
ደራሲዋ፤ ዶክተር ግርማ ለትዝታ በሚመክራት ምክር በኩል የምታስተላልፍልን መልዕክት ጠንካራ የህይወት ፍልስፍና ሲሆን ትዝታ ወደፊት እምትከተለውን እንድናስብ ያደርገናል፡፡ - “…ሁኔታዎች የፈጠሩትን ችግር መጋፈጥ እንጂ መሸሽ አይጠቅምም፡፡ ሽሽት የፍርሃት ውጤት ነው፡፡ አንዴ ሽሽት ከጀመርሽ ደግሞ ሁሉም ነገር አሳዳጅሽ ይሆናል፡፡ ማብቂያ ማቆሚያ የሌለው ሽሽት፣ መጨረሺያውም ሽንፈትና ውድቀት ነው፡፡ መቼም ውድቀት አማራጭሽ ይሆናል ብዬ አላስብም፡፡”
እያሱ ትዝታን የበደለበት ሁኔታ ሰብዓዊ ድክመት (Human folly የሚሉት ዓይነት) የፈጠረው፣ እሱ አፍቅሬያታለሁ የሚልበት፣ ከፍቅር ይልቅ የወሲብ ስሜት ክጃሎት (Sexual lust or desire) የሚንርበት ሁኔታ ነው ለማለት ይቻላል፡፡ ድርጊቱ ተዓማኒና ጥንካሬ እንዲኖረው አመክንዮው/ያነሳሳው ሁኔታ፤ ብርቱ ትንታኔ ቢሰጥበት መልካም ነበር፡፡ ቀስ በቀስ ያደገ ስሜት መሆኑን የሚያጠይቅ (justification የሚሰጥ) ማሠሪያ አንቀጽ ቢኖረው የገፀ - ባህሪውን ድርጊት እንድንዘጋጅበት ያደርገን ነበር፡፡ በተለይም በሁለኛው ምዕራፍ በወጉ የምናገኛት ዋናዋ ገፀ ባህሪ ትዝታ ግን ከእያሱ መለያ ሰበቧ ተዓማኒ ነው፡፡ ወደፊት የሚጠብቃትን ህይወት ለመጋፈጥ ቆርጣ ስትወጣ የምናይባት ወኔም ገፀ - ባህሪዋን በቅጡ የሚሸከም ነው፡፡ ለመማር ያላት ፍላጐት፣ ወላጅ አልባነትን መቋቋም፣ የማንነት ፍለጋን መጋተር፣ ማህበራዊ ኑሮን ማሸነፍ፣ ሥራ ፍለጋ፣ የኢኮኖሚ ችግር፣ ልጆች ማሳደግና ማስተማር…ከሁሉም በላይ ፍላጐቷን የማይረዳላት ማህበረሰብ ውስጥ መኖር (misunderstood እንዲሉ)፤ ለገፀ - ባህሪዋ በጠንካራ ድርና ማግ መሠራት ምስክር ነው፡፡
ሌሎች ገፀ ባህሪያት
ኤፍሬም የእያሱ ጓደኛ በዘመን - የታሰረ (ወይም ባሁኑ ዘመን አነጋገር “የተቸከለ” stuck in time) ገፀ ባህሪ ነው፡፡ ሚናው እየጐላ የሚሄደው ወደኋላ ላይ በመሆኑ ገፀ - ባህሪውን ገና ስናውቀው ፋይዳው ግራ ያጋባል፡፡ ዋለልኝ ከውጪ የመጣና የሸሸውን ማህበረሰብ ሊክስ የመጣ ዳያስፖሬ ነው፡፡
የእያሱ ሠራተኛ ብርቄ በቅጡ የተሳለች የቤት ሠራተኛ ባህሪ ናት፡፡ ሆኖም የወሰደችው ቦታ የበዛ ይመስለኛል፡፡ አጠር አድርጐ ፋይዳዋን ማሳየት ይቻል ነበር፡፡
አንድ እጅግ የማረከኝ ሃሳብ፤ እያሱ ወደ ወላጆቹ ቤት ጂጂጋ ሄዶ ከታሰሩት ጓዶቹ እነማ እንደሞቱና እነማን እንደተረፉ ለመመዝገብ መነሳቱ ነው፡፡ ታሪክን ለመፃፍ ትውልድን ለማስታወስ፣ደራሲዋ ያላትን ፍላጐት ለማርካት የጣረችበት ዘዴ ወይም መላ - ይመስለኛል፡፡ ደስ ብሎኛል፡፡
መጽሐፉ በእናትና ልጅ የተሞላ ነው፡፡ ልዩም፣ ማህበረሰብ -ተኮርም፤ የሚያደርገው ያ ነው፡፡ በማንኛውም ህብረተሰብ የችግር ገፈት ቀማሾች እናትና ልጅ ናቸው እንደማለት ነው መጽሐፉ ያሰመረባቸው! ባለታሪኳ ትዝታ የሁለት ልጆች እናት ናት፡፡ የቤት ሠራተኛዋ ብርቄ ባለልጅ ናት፡፡ የትዝታ እናት አራሷን ትዝታን ይዛ የመጣች ናት፡፡ ትዝታ ደሴ የኖረችባት እናት ልጆች አሏት፡፡ የዐወቀ ሚስት ባለልጅ ናት፡፡
የሺመቤት፣ ትልቁ ልጇ የተገደለና ከትንሽ ልጇ ጋር የምትኖር ነበረች…እናትና ልጅ!
እንግዲህ መጽሐፉን በውርድ ስናየው፡፡ የአንዲት ወላጅ አልባ ሴት ህይወት፣ በኤችአይቪ መያዝና በወጉ ከቫይረሱ ጋር ለመኖር መቻል፣ እያሱ የተባለው መምህር ዋናዋን ባለታሪክ ትዝታን በአደራ ማሳደግ (እናት ወ/ሮ መውደድ ቤቱ ድረስ መጥታ ያስረከበችው መሆኑ፤) አደራውን ለማሳካት ለወላጆቹ መስጠቱ፣ ባለታሪኳ አድጋ ወደሱ መምጣቷ፤ ለአካለ መጠን ስትደርስ ስለተኛትና ስለደፈራት ቤቱን ጥላ መጥፋቷ፣ የአሳዳጊዋ እያሱ መታሰር፣ የወጣቶች እጅ መስጠት፣ የእያሱ ከእስርና ከሞት የተረፉ ወጣቶችን መመዝገብ፣ በፋሲካ ዋዜማ የብዙ ወጣቶች መረሸን፣ ሰፊ መቼት ፈጥረው፤ እያሱና አዲሱ ትዳሩ፣ የእያሱ አወቀን ከልጁ ማገናኘት ድረስ ተጉዞ፣ የማራዘሚያ መድሃኒት መውሰድ የጀመረችውንና የኤች አይ ቪ ጉዳይ አስተማሪ የሆነችውን ትዝታን እስክናገኝ የሚዘልቀውንና የዳያስፖሬው የዋለልኝ የሞቱ ባለታሪኮችን ፍለጋ መምጣት፣ የእያሱ፣ የኤፍሬምና የየለህወሰን የተወሳሰበ ግንኙነት ተንተርሶ የየለህወሰን ማንነት መገለጥ፣ የትዝታ ወንድም ልጅ መገኘት፡፡ የታሪክ ፍሰቱን እንዲፈታተነን በሚሞክር መንገድ የሚወርድ ነው የትዝታ የነኤፍሬምና የአክስቶቿ ግንኙነትና የቤተሰብ ድርጅት በ3ኛው ሚሌኒየም ማቋቋም፤ ማክተሚያው ነው፡፡
ካለፈው የሥርዓት አውዳሚ እርምጃ በኋላ በተፈጠረው ሁኔታ ላይ የተመሰረተው የመጽሐፉ የግራና ቀኝ የፍትጊያ አቅጣጫዎች (war zones):- ወገን አልባነት፣ የማንነት እጦት፣ ሥር - አልባ መሆን፣ መገለል፣ መገፋት፣ መቀጨት፣ ሥራ - አጥነት፣ የትምህርት እጦት፣ የኢኮኖሚ ችግር ባንድ ወገን፡፡
በሌላ ወገን መለወጥ፣ ቁርጠኝነት፣ በራስ መቋቋም፣ ራስን - መቻል፣ ፀፀትንና መከፋትን መጽሐፍ በመፃፍ መወጣት፣ ጽንዓትና ትዕግስትን የያዘ ነው፡፡ እንደዋና የመጽሐፉ ውጤት ልናገኘው የምንችለው ቁም ነገር:- ስህተትን ተረድቶ ይቅርታ መጠየቅ፣ ይቅርታ ማድረግና ለቀጣይ ህይወት ተዘጋጅቶ መንገድ መቀየስ ነው፡፡
በመጽሐፉ መሀል መሀል የምናገኛቸውን ቁምነገሮች በንዑስ ርዕሶች አንዳንዶቹን ልነቁጥ :-
በወቅቱ ት/ቤት - የተማሪና መምህራን ግንኙነት
“ተማሪዎቹና መምህራኑ የመሰረቱት የጠበቀ ግንኙነት ወደኋላ በአገሪቱ ውስጥ ለተስተጋባው የትግል ጥሪ የጋራ ምላሽ እንዲሰጡ አድርጓቸዋል…ህይወት በራሱ ስጋት ሆነ - ከተሞች የሰላም መንፈስ ራቃቸው፡፡ በከተማው የተከሰተው ሁኔታም የእያሱንና የሌሎች መምህራንን የትግል ተሳትፎ በእጥፍ አጐለበተው፡፡ የትግል ሥልታቸውንም ለወጠው፡፡ በየዕለቱ የሚጐርፉትን ወጣት ተሰዳጆች በማስጠለልና ከአደጋ ጠብቆ በማቆየት ተግባር ተጠመዱ፡፡ አስተማማኝ መሸሸጊያ ወደሆነው የገበሬ መንደር ወጣቶችን ማሸጋገር የመምህራኑ የዘወትር ሥራ ሆነ፡፡” የእያሱ ገፀ - ባህሪ የተሳለው በዚህ ሚሥጥራዊ ክንዋኔ ውስጥ ነው እንግዲህ፡፡
የትውልዱ የጋራ ስሜት በሚከተሉት መስመሮች ይታያል
እያሱ ቤት፤ በእንግድነት የመጣችውን መውደድን ስለታቀፈችው ልጅ የሚጠይቅበት ሁኔታ፡-
“ልጅሽ ወንድ ነው ወይስ ሴት?”
“ሴት ናት” ህፃኗን በስስት ጐንበስ ብላ እያየች መለሰችለት፡፡
“የማናት? ማለቴ አባቷ ማን ነው?”
“የሁላችንም ናት፡፡ የእኔ፤ የአንተ፣ የትግሉ የዘመኑ ልጅ ናት” አለችው ፍርጥም ብላ፡፡
የትውልዱን የጋርዮሽ ስሜት ብቻ ሳይሆን መጽሐፉ የልጅቷን ማንነት ሚሥጥራዊ በማድረግ ቀጣይነቱን ያረጋግጥልናል፡፡ ፍለጋ እንድንቀጥልም ይገፋፋናል፡፡
ትዝታን የአባቷ መክዳት ጐድቷታል
ትዝታ እያለቀሰችና ውስጧ በቁጭት እየተቃጠለ፣ለትዳሯና ለልጆቿ ስትል የከፈለችውን መስዋዕትነት፣በባሏና በዘመድ አዝማዶቹ የደረሰባትን ግፍ በዝርዝር አስረዳችው (ገጽ 472)
ከመጽሐፉ ያገኘሁት ትምህርት
የእያሱ መረጃ የማሰባሰብ ሙከራ ለእኛ ትውልድ መልዕክት የሚያስተላልፍ ነው ብዬ ገምቼዋለሁ፡፡ ትውልዳችን የት ደረሰ፣ ምን ደረሰበት? ምን ተማርንበት? ለማለት ያለና የሞተውን፣ የጠፋውንና የተሰደደውን፤ መመዝገብ ለብዙ ታሪካዊ እሴት አስተዋጽኦ ያደርግ ይመስለኛል፡፡
ዘናና ላላ የሚያደርጉ ትዕይንቶች አለመኖር
ጽሑፉ ባለፈው እንዳልኩት የምሬትና የሐዘን ምርቅ የበዛበት በመሆኑ ዘናና ላላ የሚያደርጉ ትዕይንቶች (relief scenes) ያስፈልጉታል፡፡ የዚህ ዓይነት ትዕይንት አንድ ቦታ ብቻ ነው ያየሁት - ገጽ 459 ላይ የምናገኘው፡፡
እንደዋዛ ማዳበሪያ ሆኖ የገባው ዝናቡ ጭሮ ወይም ዝናቡ በርጮሌ ነው፡፡ ለአብነት እንየው:-
“ታዲያ ወደፊት እንዴት ላገኝህ እችላለሁ?” አለው የለህወሰን ከቦርሳው አውጥቶ አስር ብር እየሰጠው፡፡
“ግዴለህም አታጣኝም፤ ዝናቡ ጭሮ ወይም ዝናቡ በርጮሌ ብለህ ብትጠይቅ ማንም ያሳይሃል፤ ገንዘብ እንጂ ሰውና ችግር ፈልገው አጥተውኝ አያውቁም… ይልቅ መኪናው ላይ ላሳፍርህ” አለው፤ 10 ብሩን ግንባሩን አስነክቶ ወደ ደረት ኪሱ እያስገባ፡፡ የለህወሰን በልጁ አነጋገር አዝኖ ሌላ 10 ብር ጨመረለት፡፡ ልጁ በደስታ ዘለለ! አቀፈው፤ ሳመው፡፡ ካሣፈረው በኋላ የለህወሰን የሰው ብዛት ሲያንስበት ተበሳጨ፡፡ ዝናቡ ግን “አንተ ማሰብ ያለብህ ስለሰዓቱ ነው…አምስት ሰዓት እየሆነ አይደል…በዚህ ሰዓት የማይሆን ነገር የለም፡፡ ሾፌሩ ከነሸጠው ያላችሁትን ተሳፋሪዎች እንደ አምሳ ሰው በመቁጠር ተነስቶ እብስ ለማለት ይችላል” ይለዋል፡፡
መምህር አበጀ እና ትዝታ
አበጀ የትዝታ ባለውለታ - ብቸኛ ሠናይ ባህሪ ነው፡፡ ደሴ ወስዶ ት/ቤት ያስገባት እሱ ነው፡፡
እሱም ግን እንደ ዶ/ር ግርማና እንደ እያሱ በሚሰራው ሥራ ደስተኛ አልነበረም፡፡ (የሰራተኛው የሥራ ተነሳሽነት ማጣት አንዱ አንኳር ጉዳይ መሆኑን እዚህም እናያለን) ውጪ ድርጅት ሲቀጠር ቤተሰቡን ይዞ ወደ ወሎ ሄደ፡፡ ትዝታን ወደ ደሴ ይዟት የሄደው ለዚህ ነው፡፡ ይህም ነው የትዝታን ደብዛ ከእነ እያሱ የጠፋባቸው፡፡
የሀገራችን ማስታወቂያዎች
ደራሲዋ፤ ስለሀገራችን ማስታወቂያ ባህል እግረ መንገዷን ልታሳየን ሞክራለች፡፡ በገጽ 450 እንዲህ ትላለች - በየለህወሰን አስተሳሰብ ውስጥ ሆና “በቲቪ ማስታወቂያ ሁሉም ከማሳየት ይልቅ በመናገር ላይ የተመሰረቱ መሆናቸው ነው፡፡ ለዚህ ሁለት መነሻዎችን አሰበ
1) ምናልባት ምንጫቸው የቴአትር ጥበብ መሆኑና በወጣትነታቸው
በድራማ የኖሩ መሆናቸው
2) በልምድም በትምህርትም ከትያትር ጥበብ ጋራ ራሳቸውን ያጣበቁ ግለሰቦች ከድራማ ውጪ መልዕክት ማስተላለፊያ የሌለ ስለሚመስላቸው
(3ኛው)ና ዋንኛው፤ የህብረተሰቡ አንድ መልዕክት ከማየት ከሁለት ሦስት ሰው ለመስማት የመምረጡ ባህል ነው!
መጽሐፉ እንደመጀመርያ መጽሐፍ፣ እንደማሟሻ፣ ግዴታውን ተወጥቷል፡፡
እንደምክር
የገጽ ብዛት ለሚያስደነግጠው የዛሬ አንባቢ፣ ከዋናው ጉዳይ የራቁ በጣም የተዘረዘሩና የተደጋገሙ አንቀፆችን በማውጣት ብንተባበረው ደግ ነው፡፡ ማቀላጠፍ ማለት ነው፡፡
የገፀ - ባህርያት መብዛት የመጽሐፉን ሰንሰለት እንደሚያስረዝመው፣ አልፎ አልፎም ሊያደናግረው እንደሚችል ማስተዋል፡፡

ተናጋሪዋ ምድር

“ጋዜጠኝነት የተጀመረው አክሱም ውስጥ ነው”

የዛሬው ጉብኝታችን የሚጀምረው ከሳባ ቤተመንግሥት ነው። ከአክሱም ከተማ ምዕራባዊ አቅጣጫ፣ ትንሽ ወጣ ብሎ የሚገኘው የሳባ ቤተመንግሥት ልዩ ልዩ አገልግሎት ይሰጡ የነበሩ 42 ክፍሎች አሉት፤ ሌሎች አራት አብያተ መንግሥታትም አክሱም ውስጥ ተቀብረው እንደሚገኙ ተረድተናል፡፡ ከክርስቶስ ልደት በፊት በአገራችን ያን የመሰለ ህንጻ ይገነባ ነበር ብሎ ለማስረዳት ይከብዳል፤ ግን እውነት ነው፡፡ ራሱ ህንጻው ዛሬም በእማኝነት እንደቆመ ይገኛል - ቆሞ የሚገኘው ሙሉ ለሙሉ አለመሆኑን ግን አንዘንጋ፤ በቁፋሮ የተገኘ ነውና!
ከሳባ ቤተመንግሥት ፊት ለፊት የቆሙ፣ ያዘነበሉና የወደቁ በርካታ ሃውልቶች ይገኛሉ። ቦታውም የነጋዴዎችና የዕደ ጥበብ ባለሙያዎች መቃብር የነበረ መሆኑን የዘላቁ ቱሪዝም ልማት አስተባባሪ አቶ ቴዎድሮስ አብርሃም አስረድተውናል።
በንግሥተ ሣባ ቤተመንግሥት ውበትና በሥራው ውስብስብነት እየተደነቅን ወደ አክሱም ሰሜናዊ ምሥራቅ አቅጣጫ ተጓዝን፤ ትግራይ ውስጥ በጥንቃቄ መጓዝ ብቻ ያስፈልጋል፡፡ ጥንቃቄው ደግሞ ዕርባና የሌለው የሚመስል ድንጋይ፣ ውሃ፣ ወይም ጉብታ በአስደናቂ ታሪክ የተዋበ ሊሆን ስለሚችል ሳናየው እንዳያመልጠን ነው፡፡
አሁን ቅድመ ልደተ ክርስቶስ የተሠራውንና በሃገራችን የመጀመሪያ እንደሆነ የሚነገርለትን ማይሹምን እየጐበኘን ነው፤ “ማይሹም” ማለት “የሹም ውሃ” ማለት መሆኑን ተገንዝበናል፡፡ እንዲያውም “የአክሱም ሥያሜ የተገኘው ከዚሁ ነው” የሚሉም አሉ፤ ምክንያታቸው ደግሞ በአገውኛ ቋንቋ “አክ” ማለት “ውሃ” ማለት ሲሆን “ሱም” ደግሞ “ሹም ማለት ነው” የሚል ነው፡፡ “አክ” እና “ሱም” በአንድ ላይ “አክሱም” ይሆናል ማለት ነው፡፡
ለማንኛውም ግድቡ የንግሥቲቱ መዋኛ እንደነበር፣ አሁንም ለአካባቢው ነዋሪዎች ልዩ ልዩ አገልግሎት እንደሚሰጥ አስጐብኚያችን ነግረውናል፡፡ ግድቦቹ ሁለት ናቸው፤ የህጻናትና የአዋቂዎች መዋኛ፡፡ ግድቡ የመጀመሪያ መሆኑ ብቻ ሳይሆን የሚያስገርመው በርካታ አብያተ መንግሥትና አብያተ እምነት፣ እንዲሁም መኖሪያ ቤቶችና መቃብር ቤቶች ተቀብረው ሲገኙ ግድቡ ግን ከሶስት ሺህ ዓመታት በላይ በደለል ሳይሞላ እስካሁን መገኘቱ ነው፡፡
ከግድቡ ከፍ ብሎ ውሃ ከቦረቦረው የመሬት አካል አንድ የህንጻ ግድግዳ ይታያል፤ “እናንተ ቆፍራችሁ ባታወጡኝም በወራጅ ውሃ አጋዥነት እኔው እወጣና ምን እንደ ነበርኩ ለትውልዱ እመሰራክለሁ” የሚል ይመስላል፡፡ ከእሱ ፊት ለፊት ከሚገኝ የእርሻ መሬት ጫፍ ወደተቀለሰች ዛኒጋባ አስጐብኝያችን ወሰዱንና ሌላ ተአምር አየን፡፡
ከዛኒጋባዋ መሃል አንድ በሶስት ማዕዘን የተጠረበ ድንጋይ በኩራትም በትዝብትም በሚመስል አኳኋን ቆሟል፡፡ ሃውልቱን ያቆመው ኢዛና መሆኑን ራሱ ሃውልቱ ይመሰክራል፤ እንዲያውም ከቦታው ያነቃነቀው ሰው ዘሩ ሁሉ የተረገመ እንዲሆን ተጽፎበታል፡፡ በሃውልቱ ሶስቱም ማዕዘናት፤ በግዕዝ፣ በሳባ እና በግሪክ ቋንቋዎች የተጻፈ ተመሳሳይ መልእክት አለ፡፡
የሃውልቱ አጠራረብም ሆነ የተጻፈበት ቁም ነገር ከድንጋይነት ይልቅ ብራና አስመስሎታል። የቆመውም ኢዛና ኑብይ ወርዶ የገደለውን፣ የማረከውንና በአጠቃላይም ያገኘውን ድል የሚያበስረውን የጦር ሜዳ ዘገባ ይዞ ነው፡፡ ይህንን ምሥጢር ሳይና ስሰማ ትዝ ያለኝ ስለጋዜጠኝነት አጀማመር ሲነገረን የኖረው ምን ያህል ከእውነቱ የራቀ መሆኑን ነው፡፡
ብዙ ጊዜ ሲነገር የምንሰማው “የተማርነውም” ጋዜጠኝነት የተጀመረው አውሮፓ (ሮም) ውስጥ መሆኑን ነበር፤ ግን የእኛ አባቶች ገና ብራና እንኳ መፋቅ ሳይጀምሩ የጦርነት ዘገባዎችን ድንጋይ ላይ ያሰፍሩ ነበር፡፡ በመሆኑም የአገራችን የጋዜጠኝነት ምሁራን ርቃ ከምትገኘው ሮም ይልቅ ፊታቸውን ወደ አክሱም በማዞር ጥልቅ ጥናትና ምርምር ሊይደርጉ ይገባ ይመስለኛል፡፡ ለነገሩ ፈረንጅ ካልነገረን በቀር የራሳችን ሃቅ እውነት አይመስለንም፡፡ ይህ ክፉ ልክፍት ነው፡፡ እንዲያውም “ፊደል የመጣው ከሌላ አገር ነው” እያሉ የሚከራከሩ ሰዎችም አጋጥመውኛል፡፡ ግንኮ እኒያ ህያው ድንጋዮች የሚመሰክሩት እውነት ሌላ ነው፤ ተናጋሪዋ የትግራይ ምድር “ሹክ” የምትለን ምሥጢርም በእጅጉ የሚያኮራ ነው፡፡
ኢኖ ሊትማንን የመሰሉ አለም አቀፍ ምሁራን፤ የሃውልቶቹና ጥርብ ድንጋዮቹ ምሥጢር አማልሏቸው ወደ እኛ ይጐርፋሉ፤ በተቃራኒው እኛ ደግሞ ፈረንጅ እናመልካለን ወይም መመራመር ሳንከጅል የእነሱን መጻሕፍት ለመቃረም ወደ ፈረንጅ ሰፈር እንጋልባለን፡፡ በኔ እምነት ይህ ሐፍረት ነው፡፡ ፈረንጆች ግዕዙን ተምረው በሃውልቶቻችን እና በብራና መጻሕፍት ላይ በግዕዝ ቋንቋ የተጻፉትን ምሥጢራት ሃተታ ሰርተውባቸዋል፤ እየሠሩም ይገኛሉ፡፡ ለምሳሌ “ጊዘር” የተባለ ጀርመናዊ ምሑር፤ ከአራት ዓመት በፊት የአጼ ገብረ መስቀልን አጽም ማግኘቱን ይፋ አድርጓል፡፡ እኛ ግን ዛሬም እጃችንን አጣጥፈን የፈረንጅ ማረጋገጫ እንሻለን፡፡
እርግጥ ነው የአፄ ካሌብና የአፄ ገብረ መስቀል መካነ መቃብር አካባቢ፣ የአክሱም ዩኒቨርሲቲ የሥነ ስብእና የሥነ ምድር ምሑራን የምርምር ሙከራ እያደረጉ መሆኑን ተገንዝበናል፤ ይህ በእጅጉ ሊበረታታ የሚገባው ድንቅ ጅምር ነው፡፡
የአፄ ካሌብ መቃብር ወይም አፄ ካሌብ ለራሳቸው እንዳስገነቡት የሚነገርለትና በ6ኛው መቶ ክ.ዘመን ተሠራ የሚባለው መቃብር አሠራር ግሩም ነው፡፡ ጣራውም፣ ግድግዳውም ወለሉም ሆነ ሳጥኑ የተሠራው ከትላልቅ ጥርብ ድንጋዮች ነው፡፡ ይህን ስመለከት እኒያ ድንቅ ጥበበኛ እጆች፣ እኒያ እጅግ ጠንካራ ሰውነቶች የማውቃቸው ያህል በፊቴ ድቅን አሉና ቀናሁባቸው፤
መቃብሮቹ የተለያየ ቅርጽና መጠን አላቸው፤ አንዳንዶቹ በዋሻ አይነት ቅርጽ ተሠርተው ለቤተሰቡ ጭምር እንዲሆኑ የተገነቡ ናቸው፡፡ ሌሎች ደግሞ በመስቀል ቅርጽ ተሰርተው አራት ኪሶች አሏቸው፡፡ በአብዛኞቹ መቃብሮች ውስጥ የተገኙ ማስረጃዎች እንሚያስረዱት፤ የያኔዎቹ ወገኖቻችን ይቀበሩ የነበረው ድንጋዩን እንደ እንጨት እየጠረቡ በድንጋይ ሳጥን የመቃብር ፋካ መሥራት ነበር፡፡
የተጀመውም ያኔ ይመስለኛል፡፡
አንዱን የድንጋይ ሣጥን የጀርመን ተመራማሪዎች ለሁለት ቆርጠው ወደአገራቸው ሊወስዱት ሲሉ የአካባቢው ሕዝብ “ቅርሳችን ከቦታው ንቅንቅ አይልም” ብሎ አስቀርቶታል፡፡ ቀደም ሲል እንደጠቀስሁት ምርምሩ በሀገራችን ምሑራን መካሄድ አለበት ያልሁትም ሊከሰት የሚችለውን የዚህ ዓይነቱን ዘረፋ ለማስቀረት ስለሚረዳና ታሪካችንን ገልብጠው ለባዕድ እንዳያወርሱብን በመስጋት ጭምር ነው፡፡
ፈረንጆች እኮ እንኳን ግኡዙን ታሪካችንን እንደፈላስፋው ዘርዓያዕቆብ ያሉ ምርጥ አዕምሮዎችን ሊዘርፉን በእጅጉ ሞክረዋል፡፡ እናም “ሐይ” ባይ ያስፈልጋል፡፡ ለነገሩ እንኳን ከምድር ውስጥ ያለው ቅርሳችን ሊጠናና ሊታወቅ ቀርቶ፣ አዕላፍ ዘመናትን ተሻግሮ ዛሬም ሕያው የሆነው ትውፊታችን ገና አልተመዘገበም፡፡ የአውሮፓ በተለይ የግሪክና የሮማ፣ እንዲሁም የአፍሪካ የዕምነት ትውፊቶች በአግባቡ ተጠንተዋል፤ ተመዝግበውም ለትውልድ እየተላለፉ ናቸው፡፡ እኛ ግን ዛሬም ፈረንጅ ካልጻፈልን ጉዳዩን ከቁብ አንቆጥረውም፡፡
ለምሳሌ ከአክሱም ከተማ ወደ ሰሜን በግምት አራት ወይም አምስት ኪሎሜትር ርቀት ላይ አንድ ቀጥ ብሎ የቆመ ሹል ተራራ አለ፤ የቦታው ስም “ተመን ዘውገ (የዘንዶ ወገን)” ይባላል፡፡ አካባቢው ደግሞ “አድ ጸሐፊ (የጸሐፊ አገር)” በመባል ይታወቃል፡፡ ከዚያ ተራራ ጋር የተያያዘ አንድ ትውፊት ይነገራል፡፡
በጥንቱ ዘመን ዘንዶ ይመለክ ነበር አሉ፤ ዘንዶው በዚያ ተራራ ይኖር ነበር፤ ውሃ መጠጣት ሲያምረው ጅራቱን በተመን ዘውገ (ተራራ መሆኑን ልብ ይሏል) ያስርና ከመረብ ወንዝ ይጠጣ ነበር የሚል ትውፊት አሁንም ድረስ በሰፊው እንደሚነገር ከአካባቢው ነዋሪዎች ተረድተናል፡፡
ጉዳዩ “ራ” ከምትባለው የግብጽ የፀሐይ አምላክ ጋር፣ ወይም ከኬንያዎቹ የዝናብ አማልክት ጋር ይመሳሰላል፡፡ “ዘንዶ ወይም እባብ ዝናብንና ቀስተደመናን የመፍጠር ችሎታ ያለው ነው፤ ቆዳውን በየጊዜው በመቀያየር ስለሚኖርም ዘለዓለማዊ ነው” ተብሎ ይታመን እንደነበር “አፍሪካን ሚቲዮሎጂ” የተባለ መጽሐፍ ያስረዳል፡፡
የእኛው የዘንዶና የዕምነት ትውፊት ግን ፕሮፌሰር ስርግው ሐብለሥላሴ “የኢትዮጵያ ታሪክ” በተባለ መጽሐፋቸው፡፡ በአጭሩ ከመነካካታቸውና አቶ ተክለ ጻድቅ መኩሪያ “ከጣኦት አምልኮ ወደ ክርስትና” በሚለው መጽሐፋቸው በአጭሩ ከመዳሰሳቸው በቀር ራሱን ችሎ አልተጠናም፡፡ ሕዝቡ ግን አሁንም ትውፊቱን እየተቀባበለ ለልጆቹም እየቀበለ ነው፤ ሳምንት እንገናኝ፡፡